Zuzanna Hertzberg
– born 1981. Daughter of Anna, granddaughter of Krystyna and Janina – she was born between the East and the West. Interdisciplinary artist, artivist and researcher. Her artistic practice includes painting, performative activities, textile works and assemblages. She is the author of installations and collages that use archival materials. She is interested in the problem of interpenetration of individual and collective memory, the search for identity within the mechanisms of appropriation and recovery of the heritage of oppressed minorities, mainly women, as well as geopolitical issues and strategies that are being used to marginalize uncomfortable narratives. In 2018, she was awarded a PhD at the Faculty of Graphics of the Academy of Fine Arts in Warsaw (Przestrzenie niewiedzy [Spaces of ignorance], 2018). She has participated in many exhibitions in Poland and abroad
I am speaking and acting as a Jewish Pole, an anti-fascist, and an anarcha-feminist. A turning point for me was the experience of showing the painting entitled “Absent-Past”1, which publicly reflected my double identity. The more others saw me as a minority, the more I felt the need to defend my right to speak from the position of no shame, where I did not have to apologise. It led to my exclusion from the majority community (which considers the conjunction “ a Pole and a Jew” as an alternative “either…or”). I feel like a nomad, moving my own roots to places and groups, where exclusion and oppression give rise to action beyond borders.
The confrontation with the mechanisms of manipulating the collective and individual memory triggered in me the process of reconstructing my own history2. This made me work with the spaces of oblivion, fields of manipulation, in which minority stories vanish. From snippets of historical memory, I tried to build my own story, herstorical and alternative, in which peripheral motives and non-homegenic phenomena came to the fore. My experience as a painter and performer combined with the practice of working with archives and regaining the obliterated image of history. The works were created about and in places where different stories are told3, in places where lack4, a meaningful trace and artefact in itself5, is more sharply visible, as well as in places where I restored visibility and voice to people and things torn out from the urban tissue6.
Being different has made me part of a supranational, cross-border community of others and sensitised to the need of entering into the spaces of stories about discrimination, finding new areas of sensitivity and reacting to current events outside the field of my direct perception. The JUDE, ТАТАРЫ project came into being as a reply to the news from Crimea, heard on the radio, that the front doors in houses inhabited by people identified with Tatar ethnicity were marked7.
In Poland, as in many so-called post-communist countries, if you refer to any historical event, you always actively take a stance on some option: either nationalist, environmental, ideological or cultural. Historiography, as well as the archiving and the distributing of historical sources, have a clear cultural subtext and gender-related connotations. It is important who and in what political circumstances comes into possession of this deposit, and who manages, protects and uses it. Historical memory is a domain of social engineering, aimed at adjusting this memory to short-term political goals89.
I speak from the perspective of a minority, experiencing life as a woman. I treat art as a tool for intercepting, queering, and protecting against its dominant, oppressive interpretation10.
The phenomenon of the International Brigades appeared in my artistic practice as a link in the chain of reactions to the Day of Remembrance of the Disavowed Soldiers organised by far-right, and the systemic erasure of inconvenient figures of the left-wing movement from the public domain. My own family history played an important role here.
The artivist action DĄBROWSZCZACY – DISAVOWED AMONG THE DISAVOWED commemorated the International Brigades in Poland and East-Central Europe for the first time since the fall of the Berlin Wall11.
It was the beginning of the process of creating a personal archive of memory, connecting my own identity, my family’s diary, with the reflection on the 20th-century fight for universal rights of minorities in the supranational dimension, in different cultural and ethnic contexts. The Spanish Civil War (1936-1939) involved people from all over the world, united by a common idea – a defence of liberation ideas. It was a fight against the civilisation of violence and inequality.
The battle against social and political oppression has no nationality. Each particle of freedom won even in the most distant part of the globe can be a fragment of its reconstruction here and now, in the current historical situation. As well as a call to action, including with the tools of art12.
The work VOLUNTEERS OF FREEDOM was a response to the appropriation of the subject of Dąbrowszczacy (a Polish brigade fighting in Spain in defence of the Republic) by male narratives and male narrators, ignoring the participation of thousands of women (mainly Jews) in the armed and civil resistance to fascism13.
With time, my experiences led me to outline a specific understanding of historical memory as a process of the migration of ideas, a peculiar kind of nomadism.
Nomadic memory is like a vehicle, a process exceeding boundaries. Its main feature is extraterritoriality. Memory is rhizomatic, in places distant from one another, geographically and culturally different, it unites various groups, showing them common aspirations and emotions. It is not only a fact, but also a call to action. The Black Lives Matter movement is also our cause, the cause of people fighting nowadays on the streets and squares of Polish cities for social equality, the right to decide about our bodies and relationships. This action, in my opinion, has its roots in the Spanish Civil War. I am part of this battle because it concerns me as well. Artivism attempts to transfer ideas from one territory to another, thus being a journey in time and space, over the divisions and pressure of majority narrations. It allows the future to be imagined anew. The utopia of a better tomorrow is not a matter of the past, but a task for today.
I also intertwine the motifs of a personal and collective archive of memory with my painting, in which I show the connection between the fight for equality with the tradition of Kabbalah, revolutionary Judaism that places the feminine figure of the Shekhinah in the centre of the world’s reconstruction14.
Art is for me a means to build awareness by asking questions, noticing complexity, and causality. It is a tool of education coming from a place of care15 and a tool to fight against ongoing fascistization. I am interested in intersectional practices. Besides, I carry out artivist actions within the frames of the Anti-Fascist Coalition and the Jewish Anti-Fascist Bloc set up by Maria Świetlik and me16.
It is speaking with a common voice, creating a space of non-hierarchical relationships, where the experience of each and every person can be heard. In life and in art I only agree to activities undertaken on a partnership/sisterhood basis.
The work ДОЛЯ ОДНА, אײן דאָליע, ONE FATE owes its origins to the consciousness of the community of minorities’ fates and the strength of building coalitions and temporary alliances17.
I unearth the voices of women from the past out of archival remains, not passing over accounts which were blocked. One of the latest artistic activities, MECHITZA, is a continuation of the search for herstories – Jewish Polish women – fighters, activists, anti-fascists, anarchists1819. It consists of banners dedicated to women and a spoken word performance (based on heroines’ archives/autobiographies/memories)20.
The reconstruction of biographies from scraps is not only an act of protest against what can be found in textbooks, but also an act of sisterhood stretched over a timeline. I give voice to women by transferring their attitudes to the present day, thanks to which it becomes even clearer why their narrations were blocked and why we are now in a place of oppression and patriarchy. The resistance of women is like the resistance of water. Flow of rivers, like the voices of women, were regulated, held back, and the remains of their presence buried. The blocked narratives of women flow out with time as a micro-presence, and sometimes, like today, they flood whole streets21.
I give them back their voice, and restore the memory of experiences and resistance, about strategies which can be used nowadays. I am part of the story, resuming it in such a way that it can be fulfilled.
Text was written in collaboration with Bogna Stefańska (2020).
1Image: Zuzanna Hertzberg, Absent-Past, 2011, oil on canvas, 195x146 cm. See: www.zuzannahertzberg.com/malarstwo/. Courtesy of the artist.2Image: Zuzanna Hertzberg, We Stumble Over Our Own Roots or Lack of Them, 2012, "AAAkupunktura" exhibition, Kordegarda Gallery, Warsaw, curator Mirosław Bałka, photo: Hubert Zieliński, see: www.zuzannahertzberg.com/portfolio/we-stump-over-our-own-roots-or-their-lack/. Courtesy of the artist and Kordegarda Gallery.
3Image: Zuzanna Hertzberg, Artwork Dedicated to the Uzh River, 2014, Corridor Gallery, Uzhhorod, Ukraine, (work with the artist Karolina Kubik), see: http://www.zuzannahertzberg.com/portfolio/proposed-period-of-time/. Courtesy of the artist and Corridor Gallery.
4Image: Zuzanna Hertzberg, Everywhere Is Everywhere, exhibition, curator Jan Gryka, 2013, Biała Gallery, Lublin, photo: Hubert Zieliński, see: http://www.zuzannahertzberg.com/portfolio/everywhere-is-everywhere/. Courtesy of the artist and Biała Gallery.
5Image: Zuzanna Hertzberg, Artwork in the Place of the Old Synagogue, 2012, “Parting” exhibition, curator Leon Tarasewicz, Galeria Bielska BWA, Bielsko-Biała, see: http://www.zuzannahertzberg.com/portfolio/art-work-at-the-spot-of-the-old-synagogue/. Courtesy of the artist and Bielska Gallery BWA.
6Image: Zuzanna Hertzberg, Guards Of The Sabbath, Schomre Schabos, Stražci Šábesu, 2014, inscription-banner, 65 x 800 cm, site-specific project – building of the former synagogue (currently of the Polish minority), Český Těšín, see: http://www.zuzannahertzberg.com/portfolio/straznicy-szabatu/. Courtesy of the artist.
7Image: Zuzanna Hertzberg, JUDE, ТАТАРЫ,.... , 2014, site-specific – 15 Spokojna St., Warsaw, photo: Iza Maciusowicz, see: http://www.zuzannahertzberg.com/portfolio/jude-%d1%82%d0%b0%d1%82%d0%b0%d1%80%d1%8b/. Courtesy of the artist.
8Image: Zuzanna Hertzberg, Triptych Eugenics (Craniometer; Blood Samples, Ceramic Fuses), 2014, 3 x lightbox, 51 x 42 x 14 cm, “Progression and Hygiene” exhibition, curator Anda Rottenberg, Zachęta – National Gallery of Art, Warsaw, see: http://www.zuzannahertzberg.com/portfolio/eugenics-2/. Courtesy of the artist.
9Image: Zuzanna Hertzberg, Rassenvermessung, 2014, banner, acrylic on canvas, see: http://www.zuzannahertzberg.com/portfolio/rassenvermessung/. Courtesy of the artist.
10Zuzanna Hertzberg, Women about Women, 2017, performance, part of FestivALT, Kraków.
11Image: Zuzanna Hertzberg, Dąbrowszczacy – Disavowed Among the Disavowed, 2016, action, Tomb of the Unknown Soldier, Warsaw, photo: Mikołaj Tym, see: https://vimeo.com/159078445 and: http://www.zuzannahertzberg.com/portfolio/wykleci-wsrod-wykletych-dabrowszczacy/. Courtesy of the artist.
12Image: Zuzanna Hertzberg, Nomadic Memory, 2017, intervention in the public space, 9th edition of the festival Warsaw under Construction “Defilad Square: Step Forward”, curators Tomasz Fudala, Dorota Jarecka, Szymon Maliborski, Barbara Piwowarska, Museum of Modern Art, Warsaw, photo: Piotr Stasiak and Mikołaj Tym, see: http://www.zuzannahertzberg.com/portfolio/nomadic-memory/. Courtesy of the artist and MSN Warsaw.
13Image: Zuzanna Hertzberg, Volunteers of Freedom, 2016 – 20, wooden boxes, 57 x 49 x 7 cm, exhibition “Niepodległe: Women, Independence and National Discourse”, curator Magda Lipska, Museum of Modern Art, Warsaw, photo: Mikołaj Tym, see: http://www.zuzannahertzberg.com/portfolio/volunteers-for-freedom/. Courtesy of the artist.
14Image: Zuzanna Hertzberg, ש (Szin), 2020, acrylic, liquid metal, enamel on canvas, 90 x 110 cm, see: http://www.zuzannahertzberg.com/painting-2019/. Courtesy of the artist.
15Image: Zuzanna Hertzberg, A Microcosm of Things: The Public and Private Lives of Collections, exhibition, curator Tomasz Fudala, 2017 – 2018, Museum of Warsaw, photo: Mikołaj Tym, see: http://www.zuzannahertzberg.com/portfolio/microcosm/. Courtesy of the artist.
16Image: Zuzanna Hertzberg, We Polish Jews, Jewish Anti-Fascist block, artivist action, Anti-Fascist Demonstration on the Independence Day - the 11th of November, 11.11.2017, photo: Mikołaj Tym. Courtesy of the artist.
17Image: Zuzanna Hertzberg, ДОЛЯ ОДНА, אײן דאָליע, ONE FATE, 2018, serigraph on canvas, 150 x 170 cm, Museum Workshop of Ivan Kavaleridze, Kyiv, Ukraine, see: http://www.zuzannahertzberg.com/portfolio/%d0%b4%d0%be%d0%bb%d1%8f-%d0%be%d0%b4%d0%bd%d0%b0-%d7%90%d7%b2%d7%9f-%d7%93%d7%90%d6%b8%d7%9c%d7%99%d7%a2-jedna-dola-one-fate/. Courtesy of the artist and Museum of Ivan Kacaleridze.
18Image: Zuzanna Hertzberg, Mechitza Chajka Grossman, 16.08.2020, artivist action on the anniversary of the outbreak of the Białystok Ghetto Uprising, Poland. See: http://www.zuzannahertzberg.com/portfolio/mechitza-chajka-grossman-16-08-2020-artivist-action-on-the-anniversary-of-the-outbreak-of-the-bialystok-ghetto-uprising-poland/Courtesy of the artist.
19Image: Zuzanna Hertzberg, Mechitza. Female Fighters of the Warsaw Ghetto Uprisings, 19.04.2020, artivist action, Ghetto Heroes Monument - Umschlagplatz Monument, Warsaw, Poland, photo: Mikołaj Tym. See: http://www.zuzannahertzberg.com/portfolio/mechitza-female-fighters-of-the-warsaw-ghetto-uprisings-19-04-2020-artivist-action-on-the-anniversary-of-the-outbreak-of-the-warsaw-ghetto-uprising-ghetto-heroes-monument-umschlagplatz-monument/. Courtesy of the artist.
20Image: Zuzanna Hertzberg, Individual And Collective Resistance Of Women During The Holocaust, 2019, exhibition, Polin Museum of the History of Polish Jews, Warsaw, Poland, photo: Mikołaj Tym. See: http://www.zuzannahertzberg.com/portfolio/individual-and-organized-resistance-of-women-during-the-holocaust/. Courtesy of the artist and Polin Museum.
21Image: Zuzanna Hertzberg, Documentation of the group artivist action by ProAbo Komando during the first abortion coming out at the All-Poland Women's Strike of 30 November 2020, photo: Mikołaj Tym and Piotr Wilczyński. Courtesy of the artist.
– urodzona w 1981. Córka Anny, wnuczka Krystyny i Janiny – urodziła się w miejscu pomiędzy Wschodem a Zachodem. Jest artystką interdyscyplinarną, artywistką i badaczką. Na jej praktykę artystyczną składają się malarstwo, działania performatywne, tkanina oraz asamblaże. Jest autorką instalacji i kolaży wykorzystujących zasoby archiwalne. Interesuje ją problem przenikania się pamięci jednostkowej i kolektywnej, poszukiwanie tożsamości w mechanizmie zawłaszczania i odzyskiwania dziedzictwa blokowanych mniejszości, głównie kobiet, kwestie geopolityki i strategii marginalizowania niewygodnych narracji. W 2018 r. otrzymał stopień doktory na Wydziale Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (Przestrzenie niewiedzy, 2018). Uczestniczyła w wielu wystawach w kraju i za granicą.
Mówię i działam z pozycji żydowskiej Polki, antyfaszystki i anarchofeministki. Doświadczeniem – cezurą było dla mnie pokazanie obrazu Nieobecne-Minione, który publicznie zaświadczył o mojej podwójnej tożsamości1. Im bardziej widzialna była we mnie osoba mniejszościowa, tym bardziej broniłam prawa do mówienia z miejsca nie-wstydu, w którym nie muszę przepraszać. Doprowadziło to do wykluczenia mnie ze społeczności większościowej (uznającej koniunkcję „Polka i Żydówka” za alternatywne „albo-albo”). Czuję się nomadką przenoszącą własne korzenie w miejsca i grupy, gdzie wykluczanie i opresja wymuszają działanie ponad granicami.
Konfrontacja z mechanizmami manipulowania zbiorową i indywidualną pamięcią uruchomiła we mnie proces rekonstrukcji własnej historii2. To sprawiło, że zaczęłam pracować z przestrzeniami niepamięci, polami manipulacji, w których znikają przekazy mniejszościowe. Ze skrawków pamięci historycznej próbowałam zbudować własną opowieść, herstoryczną i alternatywną, w której na plan pierwszy wysunęły się wątki peryferyjne i zjawiska niehomogeniczne. Moje doświadczenie malarki i performerki połączyło się z praktyką pracy na archiwach, odzyskiwania wymazywanego obrazu historii. Powstały prace o miejscach, gdzie opowiada się inne historie3 oraz ostrzej widać brak4, który sam jest znaczącym śladem i artefaktem5 i w miejscach, w których przywracałam widzialność i słyszalność osobom i rzeczom wyrwanym z tkanki miejskiej6.
Bycie inną włączyło mnie do ponadnarodowej, transgranicznej wspólnoty innych i wyczuliło na potrzebę wchodzenia w przestrzenie opowieści o działaniach dyskryminacyjnych, odnajdywania nowych obszarów wrażliwości i reagowania na bieżące wydarzenia poza obszarem mojej bezpośredniej percepcji. Projekt JUDE, ТАТАРЫ zrodził się jako odpowiedź na zasłyszaną w radio wiadomość z Krymu, gdzie oznakowano drzwi domów osób o zadeklarowanej tatarskiej tożsamości7.
W Polsce – jak w wielu krajach tzw. post-komunistycznych – odnoszenie się do wydarzeń historycznych jest zawsze aktywnym opowiadaniem się po stronie jakiejś opcji: narodowej, środowiskowej, ideowej czy kulturowej. Pisanie historii, archiwizowanie jej zasobów i ich dystrybucja mają wyraźny podtekst kulturowy i wymowę genderową. Ważne jest, kto wchodzi w posiadanie jej depozytu i w jakich okolicznościach, kto nim zarządza, chroni go i wykorzystuje. Obszar pamięci historycznej to domena inżynierii społecznej, której zadaniem jest dostosowanie tej pamięci do doraźnie wyznaczanych celów politycznych89.
Opowiadam z miejsca zajmowanego przez osobę mniejszościową, doświadczającą życia jako kobieta. Sztukę traktuję jako narzędzie przechwytywania, queerowania i samoobrony przed jego dominującą, opresyjną wykładnią10. Fenomen Brygad Międzynarodowych pojawił się w mojej twórczości jako ogniwo łańcucha reakcji na organizowane przez faszystów obchody Dnia Żołnierzy Wyklętych i systemowe wymazywanie niewygodnych postaci ruchu lewicowego z domeny publicznej. Istotną rolę odegrała tu moja osobista historia rodzinna. Działanie artywistyczne DĄBROWSZCZACY – WYKLĘCI WŚRÓD WYKLĘTYCH było pierwszym po upadku Muru Berlińskiego upamiętnieniem Brygad Międzynarodowych w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej11. Był to początek procesu tworzenia osobistego archiwum pamięci, łączenia własnej tożsamości, dziennika rodzinnego, z refleksją nad dziejami XX-wiecznej walki o uniwersalne prawa mniejszości w wymiarze ponadnarodowym, w rozmaitych kontekstach kulturowych i etnicznych. Wojna domowa w Hiszpanii (1936-1939) zaangażowała osoby z całego świata, które połączyła wspólna idea – obrona ideałów wolnościowych. Była to walka z cywilizacją przemocy i nierówności.
Batalia przeciwko społecznej i politycznej opresji nie ma barw narodowych. Każda cząstka wolności uzyskanej w najbardziej odległym skrawku naszego globu może być fragmentem jej odbudowy tu i teraz, w bieżącej sytuacji historycznej. I wezwaniem do działania, również poprzez narzędzia sztuki 12. OCHOTNICZKI WOLNOŚCI były odpowiedzią na zawłaszczenie tematu Dąbrowszczaków (polskiej brygady walczącej w Hiszpanii w obronie Republiki) przez męskie narracje i męskich narratorów, ignorujących udział tysięcy kobiet (głównie Żydówek) w zbrojnym i cywilnym oporze wobec faszyzmu13.
Moje doświadczenia doprowadziły mnie z czasem do zarysowania specyficznego rozumienia pamięci historycznej jako procesu migrowania idei, szczególny rodzaj nomadyzmu. Pamięć nomadyczna to wehikuł, proces przekraczający granice. Eksterytorialność to jego główna cecha. W oddalonych od siebie miejscach, różnych geograficznie i kulturowo, pamięć rozkrzewia się jak kłącze, wiążąc ze sobą rozmaite grupy, ukazując wspólne dążenia i emocje. To nie tylko fakt, ale również wezwanie do działania. Ruch Black Lives Matter jest także naszą sprawą, osób walczących dzisiaj o równość społeczną, prawo do decydowania o swoich ciałach i relacjach na ulicach i placach polskich miast. Początek tego działania widzę w Hiszpanii czasu Wojny Domowej. Jestem częścią tej batalii, bo dotyczy to również mnie. Artywizm jest próbą przenoszenia idei z jednego terytorium na drugie, podróżowaniem w czasie i przestrzeni ponad podziałami i presją większościowych narracji. Pozwala wyobrazić sobie przyszłość na nowo. Utopia lepszego jutra nie jest sprawą przeszłości, lecz zadaniem na dzisiaj.
Z motywami pamięci osobistego i zbiorowego archiwum pamięci splatam też swoje malarstwo, w którym ukazuję związek walki o równouprawnienie kobiet z tradycją Kabały, rewolucyjnego judaizmu, który postać kobiety, Szechiny, umiejscawia w centrum przebudowy świata 14.
Sztuka jest dla mnie sposobem budowania świadomości poprzez zadawanie pytań, zauważanie złożoności i przyczynowoskutkowości. Narzędziem edukacji prowadzonej z miejsca troski i służącym do walki z postępującą faszyzacją15. Interesują mnie praktyki intersekcjonalne. Robię również działania artywistyczne w ramach Koalicji Antyfaszystowskiej i założonego przeze mnie wraz z Marią Świetlik Żydowskiego Bloku Antyfaszystowskiego16.
To mówienie wspólnym głosem. Tworzenie przestrzeni niehierarchicznych relacji, gdzie doświadczenie każdej i każdego może być usłyszane. Jest we mnie zgoda tylko na partnersko-siostrzeńskie działania w życiu i na polu sztuki. Ze świadomości wspólnoty losów mniejszości oraz siły wynikającej z budowania koalicji i tymczasowych sojuszy powstała praca ДОЛЯ ОДНА, אײן דאָליע, JEDNA DOLA, 201817. Wygrzebuję z archiwalnych szczątków głosy kobiet z przeszłości, nie pomijając relacji, których przekaz był blokowany. Jedno z najnowszych działań artystycznych, Mechica, jest kontynuacją poszukiwań herstorii – żydowskich Polek – bojowniczek, aktywistek, antyfaszystek, anarchistek F1819. To sztandary dedykowane kobietom połączone z performansem mówionym ich głosem (na podstawie archiwaliów/ autobiografii/wspomnień heroinek)20. Odtwarzanie życiorysów ze skrawków jest aktem protestu wobec tego, co w podręcznikach, ale też siostrzeństwem rozciągniętym na osi czasu. Oddaję głos kobietom, przenosząc ich postawy we współczesność, dzięki czemu widać jeszcze ostrzej, dlaczego ich narracje zostały zablokowane i czemu znajdujemy się dziś w miejscu opresji i patriarchatu. Opór właściwy kobietom jest jak opór wody. Rzeki, jak głos kobiet, były regulowane, tamowane, a ślad po nich zasypywany. Zablokowane narracje kobiet wypływają z czasem w postaci mikroobecności, a niekiedy, jak dziś, zalewają całe ulice21.
Oddaję głos, przywracam pamięć o doświadczeniach i oporze, o strategiach z których dziś możemy korzystać. Jestem częścią opowieści, podejmując ją tak, aby mogła się spełnić.
Tekst powstał we współpracy z Bogną Stefańską (2020).
1Zdjęcie: Zuzanna Herzberg, Nieobecne-minione, reprodukcja, 2011, olej na płótnie, 195x146 cm, zob. http://www.zuzannahertzberg.com/malarstwo/. Dzięki uprzejmości artystki.11Zdjęcie: Zuzanna Herzberg, Dąbrowszczacy – Wyklęci wśród wyklętych, 2016, dokumentacja akcji artystycznej, Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie, fot. Mikołaj Tym, zob. https://vimeo.com/159078445 oraz http://www.zuzannahertzberg.com/portfolio/wykleci-wsrod-wykletych-dabrowszczacy/. Dzięki uprzejmości artystki.
