Alketa Ramaj

– born in 1983 in Përmet, Albania. Is a multimedia artist living and working in Berlin. She graduated in 2006 from the Academy of Arts in Tirana. She was the recipient of the 2012 Onufri Award and 2013 Ardhje Award.

I started studying art because I thought that it was the only educational institution that gave me enough freedom. The other study fields were limiting for my development. The experience that I had in high school was very restrictive. I felt like I was not within my territory. I was interested in the Academy of Arts  not because of what it offered in terms of academic skills, but because I was thinking of the environment that it offered that could be supportive of my development. All the other universities offered a profession at the end of studies, by studying art I was choosing a direction that had an undefined outcome. 

For me art is a way of living, not a profession. Of course some do choose to make a profession out of it. I live with art, it is an unconscious process that goes on within me all the time. There is no division between doing art and being an artist. It is a way of living, a way of thinking, a way of creating, a way of philosophizing. 

The process of creation, is a process in constant search of. And it is this process of a continuous search that I find most interesting. You search yourself first,  the experience of being human, the environment, the universe, and everything that exists. 

During my studies at the Academy of Art we were mostly taught to start with a concept and idea and from there to develop the work of art. But for me it has never really worked like that, it was not my way of researching and creating. For me the research and the process of creating is related to the feeling of satisfaction and pleasure. If the process does not give me any pleasure I’m not interested in it. My way of working is through my intuition, by trusting my intuition. That means that I observe for a very long time, for days and months at times, without creating anything. It is a process of observation and contemplation at the same time. Then the moment comes when I find a meeting point between my consciousness and something else. Another vibration that encounters my awareness, causing friction. Usually it is an encounter with something unknown that needs to be discovered. I am interested in discovering the unknown, I try not to deal with what I know already. What is known to me, is boring for me. 

I let my intuition and the pleasure of looking for something unknown direct me. Of course when I say me, I mean also the emotional baggage, the aesthetic baggage, the knowledge that I carry with me. They give shape to my awareness and the interest into something specific.

I tried to work without influences. Influences and references mostly came after the process of creation. I never research intentionally, even when I read a book I do that for the pleasure of reading a book but not because I am looking for something. The starting point of all my works is the inner perception, after that is consolidated, the process of visualization starts. A search for the form. An aesthetic search that matches that inner perception. The inner process and the outer process of creation and materialization are very different, or perhaps it’s better to say, are of two different natures. They speak different languages. It is this process of transformation from one state into the other that is very interesting for me. I tried to learn as much as possible from this process. I try to facilitate it without controlling it. I try from the beginning, not to have a defined idea of what is going to come out. In this phase I am the one learning from the artwork. It is almost like I am not at the doer, but the facilitator. In the process of materialization I deal with something that is as known and at the same time unknown to me, from which I can experience something new. It is a form of communication that the artwork has with me, and me with the artwork. It is the materialization of the artwork that gives something to me, to the artist. The internal process has a life of its own which I could, and could not do something with. But the process of materializing the artwork is a conscious decision that gives something satisfying back to me.

In my practice I am interested in dealing with the essence of existence. It is not that I am not interested in the environment around me, or social-political issues. But I think there are other artists that can translate those perceptions better than me. By dealing with the essence of existence, I think that somehow all the other outer issues are integrated in there. Maybe sometimes, a work of mine can be read in a certain way and can be understood within a certain context, and that is okay, but it’s more like a label that has been given to the work from the viewer, the reader, the one experiencing the work. 

When it comes to dealing with the essence of existence, I try to do that from the perspective of the human being, not from a specific defined existence (like from the perspective of a specific gender, nationality, age etc) because I think the inner reality of the human being is always made of a rich diversity. It is then a matter of choice, from which perspective one wants to speak from and identify with. In my opinion, identification is often a process of inner decolonisation. It’s a choice of which part of ourselves we want to claim or reclaim for ourselves. Often our self definitions are constructions influenced by upbringings and circumstances. Through the process of self decolonisation, it becomes possible to start getting rid of definitions that have been imposed on you. This process it’s often a process of unlearning, undoing and emptying out. Therefore, I am interested in experiencing and creating from a perception that lies at the core of existence and can be defined as a universal consciousness. The human being lives in complexity that creates more confusion than clarity. In my work, I am interested in transmitting and creating from a perception of simplicity and clarity. From the perspective of the source and core, that lies at the center of each human being that is often reached, like spirituality, through a process of emptiness. 

This process is not a process that only the artist should do, it is a process that every human being has to go through. But the artist can do it maybe better than anyone else, because they are the ones that work directly with consciousness. To do that and to cultivate the awareness, the artist needs time. Unfortunately many artists do not have time and do not make time for this important process of transformation that leads to the experience of simplicity. I am a fan of simplicity. Especially in art. 

I am interested in the essence of everything. Because, like the quark, the smallest particle of matter, the essence contains what is fundamental. 

Aesthetically as well in my practice I am interested in what is essential and the minimum necessary to transmit the principle1.

Through the years the way I work has not changed, the approach is the same, it has become just more consolidated. Although I use different mediums, the consciousness that I transmit has remained the same. My works are all connected with each other, although they may look different. They are connected through an invisible thread. Sometimes the medium I use can be chosen as a way of resistance. For example I started using drawing2 when I was not able to work with installation or video. Although some of my works are on video3, in order to create them I have to collaborate with other experts. The way I use different mediums like painting, installation, video or drawing depends on the work. I really enjoy working with installation4, I feel very comfortable working with space. Whilst with painting, it’s different. My way of painting is more immediate5. It’s like poetry. A process that happens between my body, gestures, shapes and the canvas. Both drawing and painting are, for me, processes that carry as much surprise as they carry knowledge. They are never just pure gestures. 

Drawing is the medium that I started using only in the later years. It’s a medium that gives me a lot of freedom, that allows me to be only dependent on myself.

I usually work in the mornings and during midday, almost never in the evenings. 

Most of my work, especially drawings and paintings, has no titles. 

I’ve tried unconsciously to escape all sorts of identities and identification issues in my work. The fact of being from Albania has not had any direct effect on my work. Although I think I have done a lot of internal work to free myself from traces that the environment, society, and the fact of being a woman have left on me. 

Being a woman, and I have realized that only in recent years, has been very difficult. When I think back, certain situations that I have experienced have been very absurd. There are still many expectations of how women should behave in our society. Still the existence of women is linked and subordinated to that of the men in her life; to the father, the brother or the partner. Sometimes other women take on the manly roles and impose control over other women which serve to maintain the dominating patriarchal structures. Being a woman it’s very difficult not only in Albania but on a global scale. 

I think we survived as a species only because we are able to reproduce. The kind of violence men practice constantly on women is incredible. Sometimes men themselves are not even conscious of that and women too are not conscious of the violence they experience, because it is so rooted in behaviors. 

It is the same in the art world; the conditions are problematic. Women artists that become mothers are undermined and discriminated against, as incapable of doing art that is not linked to motherhood (as though this in itself was something terrible). Becoming a mother did not directly influence my practice. But I had to accept that I had to stop my creative practice for three-four years and I didn’t force myself to do otherwise. Of course it is much more difficult for a woman artist to come back after this break, you have to prove yourself much more than other artists who don’t have children or male artists. Historically, women have been at the service of other people including children and have spent a lot of their time and energy being of service to others, leaving them with not enough time to develop their artistic practices and no resources to support their careers.

Statement written by Adela Demetja in conversation with the artist (2022).

1Alketa Ramaj, The Object, 2018, Neon light, clay, 6x122x9cm, Courtesy of the artist
2Alketa Ramaj, Untitled, 2021, Watercolor on paper, Courtesy of the artist
3Alketa Ramaj, Untitled, 2013, Video color , 3’43, Courtesy of the artist
4Alketa Ramaj, Carrying structures, 2013, Sculpture in plaster, 143x40x10 cm, Courtesy of the artist
5Alketa Ramaj, Untitled, 2017, Oil on canvas, 29.5x30cm, Courtesy of the artist

– lindur në vitin 1983 në Përmet, Shqipëri. Është një artiste multimediale që jeton dhe punon në Berlin. Ajo u diplomua në vitin 2006 në Akademinë e Arteve në Tiranë. Ajo ka qenë fituese e çmimit Onufri 2012 dhe Çmimit Ardhje 2013.

Studimet për art i kam nisur sepse më dukej i vetmi institucion arsimor që më jepte mjaftueshëm liri. Fushat e tjera studimore ma kufizonin edukimin. Përvoja e shkollës së mesme ka qenë shumë mbytëse. Ndihesha sikur isha në tokë të huaj. Interesimi për Akademinë e Arteve nuk ka ardhur prej pritshmërive ndaj aftësive akademike që ajo ofronte, por prej merakut për një mjedis që të më ofronte mbështetje për zhvillimin tim. Të gjitha universitetet e tjera mjaftoheshin duke të ofruar një profesion pas përfundimit të studimeve; ndërsa përmes studimeve artistike mund të ndiqja një rrugë që nuk ta paracaktonte destinacionin.

Për mua arti është një mënyrë e të jetuarit, dhe jo një profesion. Sigurisht që mund të zgjedhësh të nxjerrësh edhe një profesion prej tij. Vetë jetoj me artin, si një proces i pavetëdijshëm që nuk resht së vërtituri përbrenda meje. Nuk ka asnjë vijë ndarëse midis të bërit art dhe të qenit artiste. Art është një mënyrë e të jetuarit, një mënyrë e të menduarit, një mënyrë e të krijuarit, dhe një mënyrë e të filozofuarit.

Krijimi është një proces në kërkim e sipër. Shi kjo përmasë e kërkimit të vazhdueshëm më ngjall më së shumti interes. Më së pari, je në kërkim të gjithçka mbi vetveten, mbi të qenurit njeri, mbi mjedisin, universin, dhe mbi gjithçka që ekziston.

Përgjatë studimeve në Akademinë e Arteve më së shumti na kanë mësuar t’ia nisim prej një koncepti dhe ideje dhe prej saj të zhvillojmë veprën artistike. Mirëpo, kjo qasje nuk ka funksionuar për mua. Mënyra ime e të kërkuarit dhe krijuarit është tjetërsoj. Për mua hulumtimi dhe procesi i krijimit ndërlidhen me ndjesitë e përmbushjes dhe kënaqësisë. Nëse procesi nuk më jep asnjë kënaqësi, atëherë nuk vazhdoj me të. Mënyra ime e të punuarit kalon përmes intuitës sime, të cilës i zë besë. Kjo nënkupton se për një kohë shumë të gjatë, me raste ditë dhe muaj të tëra, mjaftohem me vëzhgime, pa bërë asgjë tjetër. Për mua procesi i vëzhgimit dhe reflektimit ndodhin njëkohësisht. Pastaj ia beh momenti kur më pikëtakohet ndërgjegja me diçka tjetër. Një tjetër vibrim që më pikëtakohet me ndërgjegjen, duke shkaktuar fërkime. Zakonisht kam të bëj me pikëtakimin me diçka të panjohur që më duhet ta zbuloj. Prirem drejt zbulimit të së panjohurës, dhe jo të gjërave që tashmë di. Gjërat që i di janë të mërzitshme për mua.

E lëshoj veten të drejtohem nga intuita dhe kënaqësia e kërkimit të diçkaje të panjohur. Kur them veten, sigurisht që e kam parasysh bashkë me ngarkesat emocionale, estetike dhe konjitive që mbaj me vete. Ato ma formësojnë vetëdijen dhe interesimin për diçka specifike. 

Punën përpiqem ta bëj pa qenë e ndikuar. Ndikimet dhe referencat më vijnë kryesisht pas procesit të krijimit. Humultimin nuk e bëj kurrë me pikësynime. Edhe kur lexoj një libër kridhem në kënaqësinë e leximit, dhe jo pas kërkimit të një përftimi specifik prej tij. Perceptimi i brendshëm është pikënisja e të gjitha veprave të mia. Pasi më zë vend perceptimi, fillon procesi i vizualizimit si një rrekje në kërkim të formës; një kërkim estetik që të më përputhet me perceptimin e brendshëm. Procesi i brendshëm dhe i jashtëm i krijimit dhe i materializimit të veprës dallojnë shumë, ose më mirë të themi janë të dy natyrave të ndryshme. Flasin gjuhë të ndryshme. Pikërisht ky procesi i transformimit nga një gjendje në tjetrën më tërheq së tepërmi. Mundohem të mësoj sa më shumë prej tij. Përpiqem t’ia çel rrugën, por pa e kontrolluar. Përpiqem të mos kapem pas një ideje të caktuar që në fillim të procesit mbi se ku dua të mbërrijë. Në këtë fazë, është vepra artistike ajo që po më mëson mua. Është pothuajse sikur të mos jem në krye të punës, por veç lehtësuese e saj. Kur i futem procesit të materializimit përballem me diçka që tashmë është e njohur dhe njëkohësisht po aq e panjohur për mua, prej të cilës mund të përjetoj diçka të re. Ky është një lloj komunikimi që vepra artistike ka me mua, dhe unë me veprën artistike. Pikërisht mterializimi i veprës artistike është ai që më jep diçka, mua artistes. Procesi i brendshëm ka një jetë të vetën, me të cilin mundem, por nuk është e thënë, të bëj diçka me të. Ndërsa procesi i materializimit të veprës artistike i përket një vendim të vetëdijshëm që në këmbim më shërben diçka përmbushëse.

Në praktikën time më intereson të rrekem në thelbin e ekzistencës. Nuk është se jam indiferente ndaj mjedisit përreth, apo çështjeve socio-politike. Mirëpo, mendoj se ka artistë të tjerë që mund t’i përkthejnë këto perceptime më mirë se unë. Duke trajtuar thelbin e ekzistencës, mendoj se disi të gjitha çështjet e tjera të jashtme janë tashmë të përfshira brenda saj. Ndoshta ndonjëherë, një vepër e imja mund të lexohet në një mënyrë të caktuar dhe mund të kuptohet përbrenda një konteksti të caktuar, çka e pranoj, mirëpo këto lexime më duken më shumë si etiketa që i jepen veprës nga shikuesi, lexuesi, përjetuesi.

Kur vjen puna te rrekja në thelbin e ekzistencës, përpjekja ime është ta bëj një gjë të tillë nga këndvështrimi i qenies njerëzore. Jo nga një ekzistencë specifike e paracaktuar (si nga perspektiva specifike e një gjinie, kombësie, moshe, etj.) duke qenë se mendoj se realiteti i brendshëm i qenies njerëzore përbëhet gjithmonë nga një diversitet i pasur. Në instancë të fundit, është çështje zgjedhjeje se nga cili perceptim dikush dëshiron të flasë dhe me të cilin të identifikohet. Për bindjen time, identifikimi është shpesh një proces i dekolonizimit të brendshëm. Është çështje zgjedhjeje se cilën pjesë tonën duam të përfaqojmë ose rikuperojmë për veten tonë. Shpesh vetë-përkufizimet tona janë konstrukte të ndikuar nga edukimi dhe rrethanat. Përmes procesit të vetë-dekolonizimit, mundësohet çlirimi nga përkufizimet që na janë imponuar. Ky proces është shpesh një proces i çmësimit, zhbërjes dhe zbrazjes. Prandaj jam e interesuar të përjetoj dhe krijoj nisur nga një perceptim që banon thelbin e ekzistencës dhe që mund të përkufizohet si një ndërgjegje universale. Qenia njerëzore banon nëpër një kompleksitet që më shumë përshtjellon sesa kthjellon. Prandaj në veprat e mia mëtoj të transmetoj dhe krijoj nisur nga perceptimi i thjeshtësisë dhe qartësisë; nga këndvështrimi i burimit dhe thelbit në gji të çdo qenieje njerëzore, që shpesh mund të arrihet, ngjashëm me përvojat shpirtërore, falë një procesi zbrazës.

Nuk bëhet fjalë për një proces që i takon vetëm artisteve, por nëpër të cilin duhet të kalojë çdo qenie njerëzore. Mirëpo, artistja mund ta kryejë ndoshta më mirë se kushdo tjetër, meqë është pikërisht ajo që punon drejtpërdrejt me ndërgjegjen. Për realizimin e një procesi të tillë dhe për kultivimin e vetëdijes rreth tij, artistes i duhet kohë. Fatkeqësisht, shumë artistë nuk kanë dhe nuk gjejnë kohë për këtë proces të rëndësishëm transformimi që të shpie në përjetimin e thjeshtësisë. Vetë jam adhuruese e thjeshtësisë, sidomos në art.

Jam e interesuar për thelbin e gjithçkaje, sepse, ashtu si me kuarkun, grimcën më të vogël të materies, thelbi përmban atë që është rrënjësore.

Estetikisht, gjithashtu në praktikën time, prirem drejt asaj që është thelbësore dhe minimumit të nevojshëm për të transmetuar parimin1.

Me kalimin e viteve, mënyra e të punuarit nuk më ka ndryshuar, qasja më ka mbetur e njëjtë, madje më është konsoliduar. Megjithëse përdor mediume të ndryshme, vetëdija që transmetoj ka mbetur e pandryshuar. Punimet e mia janë të gjitha të ndërlidhura me njëra-tjetrën, megjithëse në pamje të parë mund të mos vihet re. Një fije e padukshme i ndërlidh. Ndonjëherë mediumin që përdor e përzgjedh si një mënyrë rezistence. Për shembull, fillova të përdor vizatimin2 kur nuk isha në gjendje të punoja me instalacione ose video. Edhe pse disa nga punimet e mia janë në video3, për krijimin e tyre më është dashur të bashkëpunoj me ekspertë të tjerë. Mënyra se si i ushtroj mediume të ndryshme si piktura, instalacioni, videoja ose vizatimi varet nga puna. Puna me instalacione4 më dëfren përnjëmend. Ndihem shumë komode kur punoj në hapësirë. Ndërsa me pikturën qëndron ndryshe puna. Mënyra ime e të pikturuarit është më e beftë5, e ngjashme me poezinë. Një proces që ndodh mes trupit tim, gjesteve, formave dhe kanavacës. Si vizatimi ashtu edhe piktura janë për mua procese që mbartin befasi po aq sa edhe njohuri. Nuk janë kurrë thjeshtë gjeste të kulluara.

Vizatimin kam filluar ta përdor më së voni si medium. Është një medium që më jep shumë liri, që më lejon të jem e varur vetëm nga vetja.

Zakonisht punoj në mëngjes dhe në mesditë, pothuajse asnjëherë përgjatë mbrëmjes.

Shumica e punimeve të mia, veçanërisht vizatimet dhe pikturat, nuk kanë tituj.

Në punimet e mia jam përpjekur në mënyrë të pandërgjegjshme t’u shpëtoj të gjitha llojeve të identiteteve dhe çështjeve të identifikimit; prejardhja shqiptare nuk ka pasur asnjë ndikim të drejtpërdrejtë në punën time. Edhe pse mendoj se kam bërë shumë punë me veten, për ta çliruar nga gjurmët që më ka lënë ambienti, shoqëria, fakti i të qenit grua.

Të qenit grua, diçka për të cilën jam vetëdijësuar vetëm vitet e fundit, ka qenë shumë e vështirë. Kur mendoj mbi të shkuarën, disa situata që më është dashur t’i përjetoj kanë qenë shumë absurde. Ka ende shumë pritshmëri që synojnë të përcaktojnë sjelljen e grave në shoqërinë tonë. Ekzistenca e grave vazhdon shihet si e varur dhe e nënshtruar ndaj ekzistencës së burrave në jetën e tyre; ndaj jetës së babait, vëllait ose partnerit. Ndonjëherë vetë gratë marrin përsipër rolet burrërore dhe imponojnë kontroll mbi gratë e tjera duke i shërbyer ruajtjes së strukturave dominuese patriarkale. Me qenë grua është shumë e vështirë jo vetëm në Shqipëri, por në shkallë botërore.

Për bindjen time, ne gratë si specie kemi mbijetuar vetëm prej aftësisë tonë riprodhuese. Masa e dhunës që burrat ushtrojnë vazhdimisht ndaj grave është e pabesueshme. Ndonjëherë vetë burrat nuk janë as të vetëdijshëm për dhunën që ushtrojnë, dhe po ashtu edhe gratë ndonjëherë nuk janë të vetëdijshme për atë që përjetojnë, duke qenë se kemi të bëjmë me diçka kaq të rrënjosur si mënyrë sjelljeje.

E njëjta gjë ngjan edhe në botën e artit. Kushtet janë problematike. Gratë artiste që bëhen nëna silurohen dhe diskriminohen, si të paaftë për të bërë art që nuk lidhet me mëmësinë (sikur të kishte diçka të keqe nëse do bënin këtë). Bërja nënë nuk ka ndikuar drejtpërdrejt në praktikën time. Gjithsesi, m’u desh ta pranoja pezullimin e praktikës time krijuese për tre-katër vjet pa e detyruar veten të veproja ndryshe. Sigurisht që për një grua artiste rikthimi pas një pushimi kaq të gjatë vështirësohet së tepërmi. Të duhet të japësh prova shumë më tepër se artistet e tjerë që nuk kanë fëmijë apo artistët meshkuj. Historikisht gratë kanë qenë në shërbim të të tjerëve, përfshirë fëmijët, dhe e kanë shpenzuar shumë prej kohës dhe energjisë së tyre duke qenë gatitu, me kohë të pamjaftueshme për zhvillimin e praktikave artistike dhe pa burime për të mbështetur karrierat e tyre.

Teksti u shkrua nga Adela Demetja në bashkëbisedim me artisten (2022).

1Alketa Ramaj, Objekti, 2018, Dritë neoni, Argjilë, 6x122x9cm, Kortezi e artistes
2Alketa Ramaj, Pa Titull, 2021, Akuarel në letër, Kortezi e artistes
3Alketa Ramaj, Pa Titull, 2013, Video, ngjyra, 3’43, Kortezi e artistes
4Alketa Ramaj, Rritesja 1, 2013, Skulpturë, 143x40x10 cm, Kortezi e artistes
5Alketa Ramaj, Pa titull, 2017, Vaj në kanavacë, 29.5x30cm, Kortezi e artistes