Kaltrinë Rrustemi
— born in 1993, from Kosovo, raised in Switzerland. In 2019, she finished Bachelor studies at Head Geneva, Geneva. She graduated with a Masters Degree from Institut Kunst, Basel in 2021. Her work is rooted in writing and oscillates between literature, installation, performance and painting. She acted as the main character in the short films, “Charles Bukowski’s lesson of life interpreted by a blonde chick” (2017) and “Sisypha,” (2018), directed by Jennifer Taylor. In collaboration with Petrit Halilaj and Elise Lammer, in 2019 she organized and took part in A Pristine Blind Date, a Workshop between art students from Pristina and Geneva culminating with an art event taking place across the city. She took part in various exhibitions, the most recent one being « von möglischen welten » in 2021, at the Kunsthalle Basel curated by Elena Filipović and Renate Wagner with her work titled Tribute to the war that I did not experience from 2019.
I perceive art as being valuable and central to our humanity. I grew up being very sensitive to my environment and creativity came naturally to me. Today, I take my role as an artist in society very seriously because art is fundamental. When one is overwhelmed in life or drowning in feelings, and clarity seems too complex, I say: reach for art. When questions flow, reach for art. When politics disappoint you, reach for art. When relatives and relationships fail you, reach for art… for music, dance, theater, books, architecture, paintings… all of it! It is here for us to bear life, to create our own understanding of it. Without it, I don’t think we are able to exist knowing we are cursed and blessed with self-consciousness.
In the process of creating a work of art, I stay close to my senses and I work instinctively. I create one work at a time, giving it all my attention. My desire is to find meaning while pointing at the transience of life. I want my work to bring comfort and beauty while maintaining a raw perspective on the subject. In the end, each work has its own individuality, but in common, they definitely have my mind, in a perpetual process, creating in a logical and continual way.
My practice is intertwined with my daily life. My studio is in my apartment and so my identity as a woman, as an artist, forms one piece. I am a Kosovan woman artist. In each of these three fields of my identity, I know there is a battle for recognition, for respect, for consideration, for space. More to that, I have been raised by immigrant parents: fighting for space is in me, it has shaped me into the person and the artist I am today. Politics and social issues have always been family table conversations and it nourishes my work constantly, but, rather than talk about the issue, I like to display the background I believe it needs, through humor and a different point of view.
I was born and raised in Switzerland and I have lived in Kosovo part-time. I move between the two places but at heart, I am and I feel Kosovare. How identity is built and how it strengthens within us fascinates me. I evoke this concept, in what I consider my first-ever work of art, titled, Nxetësia e djepit1 (The warmth of the cradle) from 2015. It is a video where I am rocking myself from left to right like I am in a traditional wooden cradle for babies. As I rock, I share in the Albanian language a little of my experience of growing up between two places and what it means to evolve between two cultures: between east and west, between Christian culture and Muslim culture.
Art leaves traces, creates history, and brings humans together. I think storytelling is prominent in art, it’s the very basis of it. The incredible drawings found in prehistoric caves are the most ancient form of art we know and they consist of drawings of animals observed by humans. They are so delicately and realistically depicted that we have today the chance to see through the eyes of the person who drew them. We can even feel the emotions that emanate from the sharp lines. What’s more magical than that?
Storytelling in the form of writing is the very basis of my work. I always start from text and much of my work stays in that stage. Be Mindful2, which I started in 2020 consists of scripts of short plays I write every other month. By participating in public listening, I portray characters as complex human beings, representative of our time, and all of which have contemporary topics to discuss. I like to think that I am observing my surroundings like the prehistoric drawer observed the animals and that I too am able to depict with sincerity what I see.
Furthermore, I am a cinephile and a novel reader. I realized that what I love in these art forms is the fact that they allow heavy and complicated realities to become palpable. For example, widespread issues like global warming or war can become perceptible and even feel like a memory thanks to the representation created by the artwork. I am aware that this is a great power that art has in general, and one I am willing to use. Common narratives are nourished in this way and I believe that it is only through these that humans come together.
To end on this note, I evoke my dearest work so far. It’s from 2019, titled: Tribute to the war that I did not experience345. I reconstructed the main room of my mother’s childhood home located in a village called Hade near the capital of Kosovo. To do so, I used fragments of pictures found in my childhood photo album. When the work is exhibited, the viewer sees a series of large-scale prints against the walls of the room, representing a whole image, a satin blue sofa covered in a throw made of goatskin, with fragmented characters sitting on top.
When I created this piece in June 2019, it was exactly 20 years after the end of the war in Kosovo and many testimonies were made public at that time. When I listened to them, I was inspired to tell my own experience of the war which I knew I shared with so many people. Indeed, the war in Kosovo forced over a million Albanians to flee their home and many of them have grown up in the diaspora like me. The main room installation offers the possibility to sit among the characters and comfortably listen to a soundtrack. At the corner of the room, is a speaker from where a female voice emanates, the voice describes and recounts childhood memories of the house in which the installation immerses us in.
Tribute to the war that I did not experience is above all a work on memory. It is really a tribute to the summer and winter vacations that I had the chance to spend with my family in Kosovo. For me, the work questions the memory of a war which I escaped from and that has deeply influenced my life, putting in tension that I am the daughter of Kosovar immigrants and that I was born and raised in Switzerland with all the privileges that this country offers. If I have aroused an interest in you, I gladly invite you to read my master’s thesis which is a ride through some personal thoughts on life and love.
1Photo Still: Kaltrinë Rrustemi, Nxetësia e djepit (The warmth of the cradle), 2015, Video in Albanian, French subtitles, 3.17 min . Courtesy of the artist.2Image: Kaltrinë Rrustemi, Be mindful, 2020, Scripts of performances, Open project. Courtesy of the artist.
3Photo: Kaltrinë Rrustemi, Tribute to the war that I did not experience, 2019, Installation, Wood and Ink on paper, Soundtrack (6min). Courtesy of the artist.
4Photo: Kaltrinë Rrustemi, Tribute to the war that I did not experience, 2019, Installation, Wood and Ink on paper, Soundtrack (6min). Courtesy of the artist.
5Photo: Kaltrinë Rrustemi, Tribute to the war that I did not experience, 2019, Installation, Wood and Ink on paper, Soundtrack (6min). Courtesy of the artist.
— lindur më 1993 në Kosovë, rritur në Zvicër. Më 2019, ajo përfundoi studimet universitare në Head Geneva, Gjenevë. Ajo diplomoi me Nivel Magjistrature në Institutin Kunst, Bazel në vitin 2021. Puna e saj është e rrënjosur në shkrim dhe lëviz mes literaturës, instalacionit, performancës dhe pikturës. Ajo aktroi në rolin e karakterit kryesor në filmat e shkurtë “Charles Bukowski’s lesson of life interpreted by a blonde chick” (“Leksioni i Charles Bukovski’t mbi jeten interpretuar nga një bjondinë”) (2017) dhe “Sisypha”, (2018), me regji të Jennifer Taylor. Në bashkëpunim me Petrit Halilaj dhe Elise Lammer, më 2019, ajo organizoi dhe morri pjesë në A Pristine Blind Date, një Punëtori mes studentëve të artit nga Prishtina dhe Gjeneva, e cila kulminoi me një ngjarje artistike e cila u shfaq nëpër qytet. Ajo morri pjesë në ekspozita të ndryshme, më e fundit që ishte « von möglischen welten » më 2021, në Kunsthalle Basel kuruar nga Elena Filipovic dhe Renate Ëagner me punën e saj me titull Tribute to the war that I did not experience (Homazh luftës të cilën nuk e përjetova) e vitit 2019.
Artin e ndjej si gjënë më specifike për njeriun, më të rëndësishmën dhe më të çmueshmën. Jam rritur duke qenë shumë e ndjeshme ndaj ambientit tim, dhe kreativiteti më erdhi shumë natyrshëm. Sot, rolin tim si artiste në shoqëri e marr shumë seriozisht sepse arti është thelbësor. Kur dikush në jetë ndjehet i dërrmuar, duke u përmbysur në ndjenja, dhe qartësia është shumë komplekse, unë them: shkoni tek arti. Kur pyetjet rrjedhin, shkoni tek arti. Kur politika ju zhgënjen, shkoni tek arti. Kur të afërmit dhe marrëdhëniet ju lënë në baltë, shkoni tek arti…tek muzika, vallëzimi, teatri, librat, arkitektura, piktura…e gjitha. Arti ekziston që ne t’a përballojmë jetën, të krijojmë kuptimin tonë mbi të. Pa të, nuk mendoj që jemi në gjendje të ekzistojmë, duke e ditur që jemi të mallkuar dhe bekuar me atë që quajmë vetëdije.
Në procesin e krijimit të një vepre arti, unë i qëndroj afër shqisave të mia dhe punoj në mënyrë instinktive. Punoj vetëm në një vepër arti në një kohë të caktuar, për t’i dhënë gjithë vëmendjën time. Dëshira ime është të gjej domethënie, duke vënë në pah, në të njëjtën kohë, natyrën kalimtare të jetës. Dua që puna ime të sjell rehati dhe bukuri, por duke mbajtur një perspektivë thelbësore mbi temën. Në fund, secila vepër ka individualitetin e saj, por si të përbashkëta, ato definitivisht kanë mendjen time, në një proces të pandërprerë, duke krijuar në një mënyrë logjike dhe të vazhdueshme.
Puna ime është e ndërthurrur me jetën time të përditshme. Studio e ime është apartamenti im, dhe kështu, identiteti im si grua, si një artiste, përbën një copë të plotë. Unë jam një artiste grua kosovare. Në secilën prej tri këtyre fushave të identitetit tim, e di që ekziston një betejë për njohje dhe pranim, për respekt, për konsideratë, për hapësirë. Për t’i shtuar kësaj, unë jam rritur nga prindër emigrant: lufta për hapësirë dhe të drejta është e rrënjosur në mua, ajo më ka krijuar në personin dhe artistën të cilën jam sot. Politika dhe çështjet sociale gjithmonë kanë qenë pjesë e bisedave familjare në tavolinën e bukës, dhe kjo pasuron punën time në mënyrë të vazhdueshme, por, në vend që vetëm të flasim për problemet, unë dua të shpërfaq sfondin të cilin mendoj që i nevojitet, përmes simbolikës dhe një këndvështrimi të ndryshëm.
Unë jam lindur në Zvicër dhe kam jetuar në Kosovë kohë pas kohe. Edhe pse zhvillohem mes dy vendeve, në zemër, unë jam dhe ndihem Kosovare. Mënyra se si ndërtohet identiteti dhe si fuqia e tij zhvillohet brenda nesh më fascinon. Këtë evokoj, në atë që e konsideroj si vepra ime e parë artistike, me titull, Nxehtësia e djepit (The cradle warmth)1 e vitit 2015. Ajo është një video ku lëkundem nga majta djathtas sikur të isha në një djep tradicional druri për foshnje. Lëkundem dhe tregoj pak në shqip nga përvoja e të rriturit mes dy vendeve, dhe çfarë kjo domethënë të zhvillohesh mes dy kulturave: mes lindjes dhe perëndimit, mes kulturës Krishtere dhe kulturës Muslimane.
Arti lë gjurmë, krijon histori, dhe sjell njerëzit afër njëri tjetrit. Mendoj që tregimi i historive është i spikatur në art, ajo është vet baza e saj. Vizatimet e jashtëzakonshme, të gjetura në shpellat parahistorike, janë format më antike të artit të cilën e dijmë, dhe ato përbëhen nga vizatime të kafshëve të vrojtuara nga njerëzit. Ato janë të përshkruara në mënyrë aq delikate dhe realistike saqë sot kemi mundësinë të shohim përmes syve të personit që i ka vizatuar ato. Mundemi edhe të ndjejmë emocionet që burojnë nga vijëzimet e mprehta. Çka është më magjike se kjo?
Tregimi i historive në të shkruar është vet baza e punës sime. Unë gjithmonë filloj nga teksti, dhe shumë prej punës sime mbetet në atë fazë. Jeni të Vëmendshëm (Be Mindful)2, të cilën e fillova më 2020 dhe përbëhet nga skenare të dramave të shkurta të cilat i shkruaj thuajse çdo dy muaj. Duke u angazhuar në dëgjim publik, unë krijoj karaktere që kanë tendencë të jenë qënie komplekse njerëzore, të cilët përfaqësojnë kohërat tona, dhe të gjitha të cilat kanë tema bashkëkohore për t’u diskutuar. Më pëlqen të mendoj që po obzervoj rrethin tim sikur vizatuesi parahistorik që obzervonte kafshët, dhe që jam njëjtë në gjëndje të përshkruaj me sinqeritet atë që shoh.
Për më shumë, unë jam një kinofile dhe lexuese e novelave. Kuptova që ajo që më pëlqen në këto forma të artit është fakti që ato mundësojnë realitete të rënda dhe të komplikuara që të bëhen të prekshme. Për shembull, problemet madhore si ngrohja globale apo lufta mund të bëhen të përceptueshme, bile edhe të ndjehen si një kujtesë falë pasqyrimit të krijuar nga puna artistike. Kjo është një fuqi e madhe, për të cilën ndihem se arti e ka në përgjithësi, dhe të cilën jam e vullnetit t’a përdor. Narrativat e përbashkëta pasurohen në këtë mënyrë, dhe unë besoj që vetëm përmes tyre, njerëzit mund të bashkohen.
Për të përfunduar me këtë fakt, do të evokoj punën time më të përzemërt deri tani. Është e vitit 2019, me titull: Homazh luftës të cilën nuk e përjetova (Tribute to the war that I did not experience)345. Këtu e rindërtova dhomën kryesore të shtëpisë së fëmijërisë së nënës sime, që ishte në një fshat të quajtur Hade afër kryeqytetit të Kosovës. Për t’a bërë këtë, përdora fragmente të fotografive të cilat i gjeta në albumin e fotografive të fëmijërisë sime. Kur ekspozohet vepra, shikuesi sheh, në plotëni, nga muret e dhomës një seri të fotografive të shtypura që përfaqësojnë një tërësi, divan saten të kaltër i cili është i mbuluar me lëkurë dhie dhe i mbuluar me karaktere të fragmentuara.
Kur krijova këtë vepër në Qershor 2019, ishte saktësisht 20 vjet nga fundi i luftës në Kosovë, dhe shumë dëshmi tashmë ishin bërë publike në atë kohë. Kur i dëgjoja, u inspirova të tregoj përvojën time të luftës të cilën e dija që e ndaja me aq shumë njerëz. Në fakt, lufta në Kosovë i detyroi 1.5 milionë shqiptarë të ikin nga shtëpitë e tyre dhe shumë prej tyre janë rritur në diasporë sikur unë. Instalacioni në dhomën kryesore ofron mundësinë të ulesh mes karaktereve dhe të dëgjosh kolonën zanore në rehati. Në skaj të dhomës, në një raft gjendet një boks zërimi nga i cili del një zë femëror i cili përshkruan dhe sjell në pah kujtimet fëmijërore të shtëpisë në të cilën instalacioni na zhyt.
Homazh luftës të cilën nuk e përjetova, mbi të gjitha është një vepër për kujtesën. Vërtetë është një dedikim pushimeve të verës dhe të dimrit të cilat kisha mundësinë t’i kaloj me familjën time në Kosovë. Për mua, vepra vë në pikëpyetje kujtesën e një lufte nga e cila ika dhe e cila thellësisht ka pasur ndikim në jetën time, duke vendosur tension që unë jam vajza e emigrantëve Kosovar dhe që jam lindur dhe rritur në Zvicër me të gjitha privilegjet të cilat ky vend i ofron. Nëse kam zgjuar interes në ju, me kënaqësi ju ftoj të lexoni tezën time të magjistraturës, e cila është një rrugëtim përmes disa mendimeve personale mbi jetën dhe dashurinë.
1Imazh nga videoja: Kaltrinë Rrustemi, Nxetësia e djepit, 2015, 3.17 min, Video në Shqip, Subtitra në Frëngjisht.
