Charlie’s Angels

Charlie’s Angels (Fitore Isufi Shukriu – KOJA, Erodita Klaiqi Kasumi – ERO, Sabina Tmava – BILLI)

Charlie’s Angels was a pioneering women’s collective in contemporary art in Kosovo. Composed of Fitore Isufi Shukriu – KOJA, Erodita Klaiqi Kasumi – ERO, Sabina Tmava – BILLI, it took its name from the famous American crime action series featuring three female private investigators. Known as the elusive Charlie’s Angels, their satirical works attempted to examine the experience of collective trauma within a country in transition and its impact on politics and society. With a healthy dose of sarcasm, the collective self-parodied their image as smart, courageous, and seductive women, capable of facing difficult tasks. They used these characteristics to illuminate harsh realities through a feminist perspective. Their works addressed missions, events, and socially engaged tasks, touching on various political and socio-cultural issues.

Charlie’s Angels came about following a conversation between us, as friends and students at the Faculty of Arts in Prishtina in 2003. The conversation focused on the status of women artists in Kosovo and the deprivation of visibility in the artistic scene. Women artists were often excluded from many opportunities. This lack of visibility prompted us to react by articulating ourselves through the formation of the collective.

We were a trio, a student of painting (Koja) and the other two studying graphic design (Ero and Billi). We named our collective “Charlie’s Angels” after the US crime genre films with three women private investigators, each of them sexy and intelligent. We had few points of reference, they were absent from our formal education, and the informal one was not yet as democratic.

By parodying our image, we potray ourselves as smart, powerful, attractive women capable of carrying out difficult tasks. We began to use videos, performances, and various actions, with a good dose of sarcasm, to shed light on oppression from a feminist perspective. We were attracted to this tactical approach, to quietly “ensure visibility” within male-dominated environments, because we were a collective of women, “led” by a mysterious and elusive man (the so-called Charlie).

One of the first works was a stamp: the imprints of our lips with lipstick and the word “DONE!”, which we turned into a flyer and distributed in the bars we frequented, such as COCO, Tetë, MHz, etc., on various occasions when something positive happened at the national level.

Next, the video triptych titled “Mission” was created for the happening “We Have 12 Hours – Kinse Art” (2004), organized by KAN (Kosovo Action Network), Urban FM, and artist and professor Zake Prelvukaj, in the shopping arcade at the Palace of Youth and Sports in Prishtina. The work conceptually responded to the event and described the country’s political climate in three periods: past, present, and future. In addition, at the same event, we performed a 12-hour stationary bicycle performance, with the acronyms of the three main political parties, LDK, PDK, and AAK, attached to our backs. The performance portrayed a seemingly altruistic effort, but one that essentially emphasized the individual interests of politicians over the common good, creating the illusion of productivity without offering solutions. 

Then we continued with other works that empowered women as subjects, such as “Let’s Have Fun”, which celebrated being a woman. Amidst the rhythms of techno music, we can be seen dancing completely for ourselves. Another work was “Objectified”, which had a critical feminist stance, highlighting the reduction of women to objects by patriarchal society. The work included three women’s bodies, who pose with a proud and attractive stance, yet without identity, as our portraits were missing. The bodies were printed in 1:1 size on forex, to be duplicated and distributed as needed. We placed these bodies in the student dormitories of Prishtina in a guerrilla style, late at night. We used Bill’s father’s car, a white Yugo, which has always served us in our actions. We only carried out the action once, because the production of the work was too expensive for our budget as students. However, this work was exhibited and combined with “Let’s Have Fun” when we celebrated Earth Day, intertwining the ideas of reclaiming our bodies as women, celebrating being a woman, and showing care for the Earth, as actions of (self)empowerment. In each performance or action, we rejected the role of the victim and became agents of change.

This reflection comes after 22 years and with a new awareness. Our archives are lacking. We are still searching for some important documentation for the collective. However, we remain steadfast in the belief that the patriarchal mindset has caused our work as a collective to remain unappreciated. As a result, due to the lack of inclusiveness and appreciation, the collective disbanded. We were active from 2003 to 2005. However, our return through archives and research strengthens the visibility and importance of Charlie’s Angels’ practice, as a pioneering collective of women in contemporary art in Kosovo.

The text was written in collaboration with Anyla Kabashi.

1Charlie's Angels, 12 hour performance Mission, 2004, press Zëri.

2Charlie's Angels, 12 hour performance, Mission, 2004, press Zëri.

3Charlie's Angels, Done flyer 2003, from Charlie's Angels' Archive.

4  Charlie's Angels, Gati për aksion, foto Dokumentim, 2004, from Charlie's Angels' Archive.

5Charlie's Angels, Let's Have Fun, 2004, from Charlie's Angels' Archive.

6Charlie's Angels, Mission Future1, Videostill, 2003, from Charlie's Angels' Archive.
7Charlie's Angels, Mission Future2 Videostill, 2003, from Charlie's Angels' Archive.
8Charlie's Angels, Mission Future3 Videostill, 2003, from Charlie's Angels' Archive.
9Charlie's Angels, Mission Past1 Videostill, 2003, from Charlie's Angels' Archive.
10Charlie's Angels, Mission Past2 Videostill, 2003, from Charlie's Angels' Archive.
11Charlie's Angels, Mission Past3 Videostill, 2003, from Charlie's Angels' Archive.
12Charlie's Angels, Mission Present1 Videostill, 2003, from Charlie's Angels' Archive.
13Charlie's Angels, Mission Present2 Videostill, 2003, from Charlie's Angels' Archive.
14Charlie's Angels, Mission Present3 Videostill, 2003, from Charlie's Angels' Archive.
15Charlie's Angels, Charlies-siluete, 2004, from Charlie's Angels' Archive.

Charlie’s Angels lindi pas një bisede mes nesh, si shoqe dhe studente në Fakultetin e Arteve në Prishtinë në vitin 2003. Biseda përqëndrohej në statusin e artisteve gra në Kosovë dhe privimin e dukshmërisë në skenën artistike. Artistet gra, shpesh mbeteshin të përjashtuara nga shumë mundësi. Mungesa e kësaj dukshmërie na shtyu të reagojmë duke u artikuluar përmes formimit të kolektivit.

Ne ishim një treshe, njëra studente e pikturës (Koja) dhe dy të tjerat studionin dizajnin grafik (Ero dhe Billi). Gjithçka filloi me emërtimin e kolektivit, “Charlie’s Angels”, të inspiruara nga filmat e zhanrit kriminal në SHBA, me tri hetuese private gra, secila prej tyre seksi dhe intelegjente. Referenca kishim pak, ato mungonin në edukimin tonë formal dhe ai jo formal ende nuk ishte aq demokratik.

Duke parodizuar imazhin tonë u vetshpallëm gra të mençura, të fuqishme, tërheqëse dhe në gjendje për të kryer detyra të vështira. Kështu, filluam të përdorim video, performanca dhe aksione të ndryshme, me një dozë të mirë sarkazmi, për të hedhur dritë mbi shtypjen nga një këndvështrim feminist. Neve na tërhiqte kjo qasje taktike, të “siguronim dukshmërinë” në mënyrë të qetë brenda mjediseve maskiliste, sepse ishim një kolektiv grash, “të udhëhequra” nga një burrë misterioz dhe i pakapshëm (i ashtuquajturi Charlie).

Një ndër veprat e para ishte një vulë: gjurmët e buzëve tona me buzëkuq dhe fjala “DONE!”, atë e shndërruam në flayer dhe e shpërndanim në lokalet që i frekuentonim, si COCO, Tetë, MHz, etj; në raste të ndryshme kur ndodhte ndonjë gjë pozitive në nivel vendi, ne i përvetësonim këto suksese, pa i shënuar vet. 

Në vijim, treptiku videosh titulluar “Mission”, u krijuar për happening-un “I kemi 12 orë – Kinse Art” (2004), organizuar nga KAN (Kosovo Action Network), Urban FM dhe artistja e profesorja Zake Prelvukaj, në arkadën e blerjeve në Pallatin e Rinisë dhe Sportit në Prishtinë. Puna i përgjigjej konceptualisht ngjarjes dhe përshkruante klimën politike të vendit në tri periudha: të kaluarën, të tashmen dhe të ardhmen. Krahas kësaj në të njëjtën ngjarje, ne u paraqitëm me një performancë 12 orëshe me biçikleta të palëvizshme, me akronimet e tri partive politike kryesore, LDK, PDK dhe AAK, të fiksuara në shpinë. Performanca portretizonte një përpjekje në dukje altruiste, por që në thelb theksonte interesat individuale të politikanëve mbi të mirën e përbashkët, duke krijuar iluzionin e produktivitetit, pa ofruar zgjidhje.

Më pas vazhduam me punë të tjera, që fuqizonin gruan si subjekt, si “Let’s Have Fun”, ku festohej të qenurit grua. Nën ritmet e muzikës techno, ne shihemi duke vallëzuar krejtësisht për vete. Një tjetër punë ishte “Objectified”, që kishte një qëndrim kritik feminist, që vinte në pah reduktimin e grave në objekte nga shoqëria patriarkale. Vepra përfshinë tre trupa grashë, të cilët pozojnë me një qëndrim krenar dhe tërheqës, por pa identitet, meqë mungonin portretet tona. Trupat ishin printuar në përmasa 1:1 në forex, për tu dublikuar dhe shpërndarë sipas nevojës. Ne i vendosem këto trupa në konviktet e Prishtinës në mënyrë guerile, natën vonë. Përdorëm veturën e babait të Billit, një Yugo e bardhë, që na ka shërbyer gjithmonë në aksionet tona. Aksionin e realizuam vetem një herë, sepse prodhimi i punës ishte shumë i shtrenjtë për buxhetin tonë si studente. Megjithatë, kjo vepër është ekspozuar dhe kombinuar me “Let’s Have Fun” kur e kemi festuar ditën e tokës, duke i ndërthurur idetë e përvetësimit të trupit si gra, festimit të të qenurit grua dhe të treguarit kujdese ndaj tokës si aksione për (vetë)fuqizim. Ne përdornim artin si një mjet për vetfuqizim. Në çdo performancë ne refuzonim rolin e viktimës dhe shndërroheshim në agjente të ndryshimit. Çdo aksion ishte një akt rezistence ndaj stereotipeve dhe pengesave që na ishin imponuar.

Ky reflektim vjen pas 22 vjetësh me një vetëdije të re. Arkivat i kemi të mangëta. Ende jemi në kërkim të disa dokumentimeve me rëndësi për kolektivin. Gjithsesi, ne mbetemi të palëkundura në mendimin që mendësia patriarkale ka bërë që puna jonë si kolektiv të mbetet pa vlerësim. Si pasojë, për shkak të mungesës të gjithëpërfshirës dhe vlerësimit, kolektivi u shpërbë. Ne ishim aktive nga 2003 deri në 2005. Megjithatë, rikthimi ynë përmes arkivave dhe hulumtimeve forcon dukshmërinë dhe rëndësinë e praktikës të Charlie’s Angels, si kolektiv pionier i grave në artin bashkëkohor në Kosovë.

Teksti është shkruar në bashkëpunim me Anyla Kabashi.

1Charlie's Angels, 12 hour performance Mission, 2004, press Zëri.

2Charlie's Angels, 12 hour performance, Mission, 2004, press Zëri.

3Charlie's Angels, Done flyer 2003, from Charlie's Angels' Archive.

4  Charlie's Angels, Gati për aksion, foto Dokumentim, 2004, from Charlie's Angels' Archive.

5Charlie's Angels, Let's Have Fun, 2004, from Charlie's Angels' Archive.

6Charlie's Angels, Mission Future1, Videostill, 2003, from Charlie's Angels' Archive.
7Charlie's Angels, Mission Future2 Videostill, 2003, from Charlie's Angels' Archive.
8Charlie's Angels, Mission Future3 Videostill, 2003, from Charlie's Angels' Archive.
9Charlie's Angels, Mission Past1 Videostill, 2003, from Charlie's Angels' Archive.
10Charlie's Angels, Mission Past2 Videostill, 2003, from Charlie's Angels' Archive.
11Charlie's Angels, Mission Past3 Videostill, 2003, from Charlie's Angels' Archive.
12Charlie's Angels, Mission Present1 Videostill, 2003, from Charlie's Angels' Archive.
13Charlie's Angels, Mission Present2 Videostill, 2003, from Charlie's Angels' Archive.
14Charlie's Angels, Mission Present3 Videostill, 2003, from Charlie's Angels' Archive.
15Charlie's Angels, Charlies-siluete, 2004, from Charlie's Angels' Archive.