Valbona Zherka
— born in 1955 in Prishtina. She graduated from the Faculty of Arts, University of Prishtina in 1977 and was the only woman of the first generation of this higher education institution in Kosovo. She continued her graduate studies in the Faculty of Fine Arts in Belgrade, in the class of professor Milosh Bajiç, where she graduated in 1980. During 1978-1989, her works were exhibited in the country and the region, including Prishtina, Sarajevo, Zagreb, Maribor, Belgrade, Ljubljana. She was the only woman from Kosovo to be part of the exhibition “Gratë Kreative të Jugosllavisë” (Creative Women of Yugoslavia) held in Prishtina in 1980 and in Ljubljana in 1981. Her tapestry “Shtegtimi” (Migration) 1999-2019 served as a thematic guide of the Autostrada Biennale held in Prizren in 2021.
For me art is not a destination, but an endless journey. While we journey, we hope. This makes the journey more important than the destination. The journey into the world of art requires both courage and commitment. Courage to hope and begin the journey, and commitment to face challenges along the way.
Inspired by history, popular culture, and centuries-long efforts in emancipating Albanian women, my artworks deal with issues that are intertwined, something that is very difficult to explain in words. My artworks communicate with the audience in a spiritual realm, which goes beyond words. This is the reason why in my artworks I aim to expose the depth of my being, in order to give the audience a chance to reflect. As Robert Schumann said, “To bring light to the depth of a person’s heart, that is the duty of an artist”.
My main tool of expression has been painting. Regardless of this, I have always sought new means of expression, depending on the issue I deal with. The work I do with upholstery aims to remind and promote the rich art of the Albanian nation, cultivated through centuries by its women. I still find inspiration for my art in stories I have heard during childhood from my grandmother and my father regarding the history of Albanians and the long and difficult road to freedom. This results in my work being dominated by Albanian towers and Albanian women, the resistance and sacrifice of whom nourished and inspired the efforts of the Albanian nation for freedom throughout the centuries. Because of my nature as a storyteller, I craft my artworks in cycles.
The first cycle, “Shpresa” (Hope) deals with the war of Albanians against the Ottoman Empire and the resistance of the Albanian people in defending their national identity throughout centuries. The upholstery created in this cycle is dedicated to the Assembly of the National League of Prizren and has been made and is being exhibited for the 100-year anniversary of this historic event. Two tapestries, “Qendresa” (Resistance)1 and “Kullat e Qëndresës” (Towers of Resistance)2 are exhibited in the permanent exhibition of the Museum of the League of Prizren.
The second cycle, “Ato” (Them)34567891011 deals with the challenges o Albanian women throughout the years in their continuous efforts for social emancipation. Albanian women for me are an inspiration because of their determination and inexhaustible commitment to rise up as reborn, regardless of the difficulties and barriers they faced.
The third cycle, “Rrugëtimi” (Journey)12131415 has special importance for me because it was made during the war in Kosovo in 1999. In fact, these works are autobiographical. During that period of time, I was stuck at home with my family, in a small enclave of the city, which was expected to be violently emptied any day. While waiting to be deported, I considered the long and uncertain road of leaving Kosovo for me and my family, which was a threat to our lives and the possibility of returning if we managed to survive the road. The stretch of columns in the outer edges and no boundaries reflects the endless stretch of people deported, and the lack of a predetermined destination. In essence, the artworks of the cycle “Rrugetimi” (Journey) reflect the uncertainty of the road in search of survival. It is difficult to explain in words, but every time I look at these pieces I experience it again and again.
My personal life journey is the main source of my artistic creativity. The tapestry “Shtegtimi” (Migration) 1999-2010, of roads conjoined with a metaphor of a journey which never ends and, where two corners of the road symbolize the separation of a people between those who have remained and those who have left, served as a thematic guide of Autostrada Biennale held in Prizren in 2021.
Being among the first and few women in the figurative art scene in Kosovo in my generation, I have often stumbled upon different barriers and attempts at marginalization in my career. Because of nepotism and misogyny, I was prevented from teaching in the Faculty of Arts of Prishtina University, despite the fact that I was the only candidate with an academic degree of Master’s, earned in one of the most prestigious universities of the time in the sphere I worked. Regardless of this, I continued my passion in my own private gallery, even during the period of occupation when I was forced to secure the survival of my family. During 1990s, I led the Art Club in Prishtina, where many artists took their first steps. After the war, I used my art also as therapy for children who were abandoned and traumatized by the war, and who had been left with no proper care.
Apart from many other engagements after the war, between 2001-2010 I worked as a curator in the Kosovo Museum, Department of Culture. Additionally, I became involved as a lecturer of Figurative Art at AAB College. I have not put my creative output aside. The topics I deal with today belong to the present, but at the same time contain within themselves the past.
1Image: Valbona Zherka, Qëndresa (Resistance), Tapestry, 1978.Courtesy of the artist.2Image: Valbona Zherka, Kullat e Qëndresës(Towers of Resistance), Tapestry, 1978. Courtesy of the artist.
3Image: Valbona Zherka, Ato (Them), Painting, 1980. Courtesy of the artist.
4Image: Valbona Zherka, Ato (Them), Painting, 1980. Courtesy of the artist.
5Image: Valbona Zherka, Ato (Them), Painting, 1980. Courtesy of the artist.
6Image: Valbona Zherka, Ato (Them), Painting, 1985. Courtesy of the artist.
7Image: Valbona Zherka, Ato (Them), Painting, 1985. Courtesy of the artist.
8Image: Valbona Zherka, Ato (Them), Painting, 1990. Courtesy of the artist.
9Image: Valbona Zherka, Ato (Them), Painting, 1995. Courtesy of the artist.
10Image: Valbona Zherka, Ato (Them), Painting, 1999. Courtesy of the artist.
11Image: Valbona Zherka, Ato (Them), Painting, 1999. Courtesy of the artist.
12Image: Valbona Zherka, Rrugëtimi (Journey), Tapestry, 1999. Courtesy of the artist.
13Image: Valbona Zherka, Rrugëtimi (Journey), Tapestry, 1999. Courtesy of the artist.
14Image: Valbona Zherka, Rrugëtimi (Journey), Tapestry, 2010. Courtesy of the artist.
15Image: Valbona Zherka, Rrugëtimi (Journey), Tapestry, 2010. Courtesy of the artist.
— u lind në vitin 1955 në Prishtinë. Ajo diplomoi në Fakultetin e Arteve të Universitetit të Prishtinës në vitin 1977 dhe ishte gruaja e vetme e gjeneratës së parë të këtij institucioni të arsimit të lartë në Kosovë. Vazhdoi studimet post-diplomike në Fakultetin e Arteve të Bukura në Beograd, në klasën e profesorit Milosh Bajiç, ku u diplomua në vitin 1980. Në periudhën kohore 1978 – 1989 punimet e saj u ekspozuan në vend dhe në rajon, përfshirë në Prishtinë, Sarajevë, Zagreb, Maribor, Beograd, Ljubljanë. Ajo ishte gruaja e vetme nga Kosova që ishte pjesë e ekspozitës “Gratë Kreative të Jugosllavisë” që u mbajt në Prishtinë 1980 dhe në Ljubljanë 1981. Tapiceria e saj “Shtegtimi” 1999 – 2010, shërbeu si udhërrëfyes tematik i Autostrada Biennale që u mbajt në Prizren në vitin 2021.
Arti për mua nuk është destinim, është rrugëtim i pafund. Përderisa rrugëtojmë, shpresojmë. Kjo e bënë rrugëtimin më të rëndësishëm se destinimin. Rrugëtimi në botën e artit kërkon guxim dhe përkushtim. Guxim për të shpresuar e për të filluar rrugëtimin, dhe përkushtim për t’u përballur me pabesitë e rrugës.
E frymëzuar nga historia, kultura popullore, dhe përpjekja shekullore për emancipimin e gruas shqiptare, veprat e mija trajtojnë çështje të ndërthurura që është tejet vështirë për t’i shpjeguar me fjalë. Veprat e mija komunikojnë me audiencën në rrafshin shpirtëror, që tejkalojnë fjalët. Për këtë arsye, në veprat e mija synoj të ekspozoj thellësinë e qenies sime me qëllim që të ia ofrojë një mundësi reflektimi audiencës. Siç ka thënë Robert Schumann, “Të shpie dritë në thellësinë e zemrës së njeriut, është detyra e artistit”.
Mjeti im kryesor i shprehjes ka qenë piktura. Pavarësisht kësaj, gjithmonë kam kërkuar forma të reja të shprehjes në varësi të temës që trajtoj. Puna që bëj me tapiceri ka për qëllim të rikujtoj dhe promovoj artin e pasur kombëtar shqiptar, të kultivuar ndër shekuj nga gratë tona. Frymëzimin për artin tim ende e gjej në tregimet që kam dëgjuar gjatë fëmijërisë nga gjyshja dhe i ati për historinë e popullit shqiptar dhe rrugën e gjatë dhe të vështirë për liri. Kjo bënë që puna ime të dominohet nga kullat shqiptare dhe gratë shqiptare, qëndresa dhe sakrifica e të cilave ushqeu dhe frymëzoi përpjekjen e popullit shqiptar për liri ndër shekuj. Për shkak të natyrës sime prej tregimtareje, veprat i punoj në cikle.
Cikli i parë, “Shpresa”, trajton luftën e popullit shqiptar kundër pushtuesit osman dhe qëndresën e popullit shqiptar për mbrojtjen e identitetit kombëtar ndër shekuj. Tapiceritë e punuara në këtë cikël i kushtohen Kuvendit të Lidhjes së Prizrenit dhe janë punuar dhe ekspozuar me rastin e njëqind vjetorit të kësaj ngjarje historike. Dy tapiceri, “Qendresa”1 dhe “Kullat e Qëndresës”2 janë të ekspozuara në ekspozitën e përhershme të Muzeut të Lidhjes së Prizrenit.
Cikli i dytë, “Ato”3456 trajton sfidat e gruas shqiptare ndër vite në përpjekjen e tyre të vazhdueshme për emancipim shoqëror. Gratë shqiptare për mua janë frymëzim për shkak të përkushtimit dhe vendosmërisë së tyre të pashtershme për tu ngritur e rilindur pavarësisht vështirësive dhe pengesave me të cilat janë ballafaquar.
Cikli tretë, “Rrugëtimi” ka një rëndësi të posaçme për mua pasi që është realizuar gjatë luftës në Kosovë, 1999. Në fakt, këto vepra janë një shënim biografik. Në atë periudhë kohore isha e ngujuar në shtëpi me familjen time, në një enklavë të vogël të qytetit që pritej të zbrazej dhunshëm dita ditës. Në pritje të dëbimit, konsideroja rrugën e gjatë e të pasigurt të largimit nga Kosova për mua dhe familjen time, që paraqiste kërcënim për jetët tona dhe mundësinë e rikthimit në rast se do t’i mbijetonim rrugës. Shtrirja e kolonave në cepat e jashtëm pa kufizim pasqyron pafundësinë e shtratit të njerëzve të dëbuar dhe mungesën e një destinimi të paracaktuar. Në thelb, punimet e ciklit “Rrugëtimi” reflektojnë pasigurinë e rrugës në kërkim të shpëtimit. Është e vështirë për ta shpjeguar me fjalë, por shumë fortë e ripërjetuar sa herë i shikoj këto vepra.
Rrugëtim personal jetësor është burimi kryesor i krijimtarisë time artistike. Tapiceria “Shtegtimi” (Migration) 1999 – 2010, i rrugëve të bashkë-dyzuara me një metaforë të një rrugëtimi që nuk përfundon kurrë dhe ku dy skajet e rrugëve simbolizojnë ndarjen e një populli në mes të atyre që mbetën dhe atyre që u larguan, shërbeu si udhërrëfyes tematik i Autostrada Biennale që u mbajt në Prizren në vitin 2021.
Duke qenë ndër gratë e para dhe të pakta në skenën e artit figurativ në Kosovë në gjeneratën time, gjatë karrierës kam hasë në pengesa të ndryshme dhe përpjekje për margjinalizim. Për shkak të nepotizmit dhe misogjinisë, u pengova të kyçem si mësimdhënëse në Fakultetin e Arteve të Universitetit të Prishtinës, dhe atë përkundër faktit që isha kandidatja e vetme me titull akademik magjistër të fituar në një ndër universitetet më prestigjioze të kohës në hapësirën në të cilën veproja. Pavarësisht kësaj, vazhdova pasionin e tim në galerinë time private, madje edhe gjatë periudhës së okupimit kur isha e detyruar të bëja edhe punë tjera për të siguruar mbijetesën e familjes time. Gjatë viteve të 1990 udhëhoqa Kubin e Artit në Prishtinë, ku morën hapat e parë shumë artistë të vendit. Pas luftës, përdora artin tim edhe si terapi për fëmijët e braktisur dhe të traumatizuar nga lufta të cilët kishin mbetur pa kujdes të mirëfilltë.
Në mesin e angazhimeve të tjera pas luftës, nga viti 2001-2010 kam punuar si koordinatore e punëtorëve të Artit në Muzeun e Kosovës, Departamenti i Kulturës. Gjithashtu, jam angazhuar si ligjëruese e lëndës Art Figurativ në Kolegjin AAB. Anash nuk e kam lënë veprimtarinë krijuese. Temat që sot i trajtoj i takojnë të tashmes, por njëherësh ngërthejnë në vete edhe të kaluarën.
1Imazh: Valbona Zherka, Tapiceri, Qëndresa, 1978.2Imazh: Valbona Zherka, Tapiceri, Kullat e Qëndresës, 1978.
3Imazh: Valbona Zherka, Pikturë, Ato, 1980.
4Imazh: Valbona Zherka, Pikturë, Ato, 1980.
5Imazh: Valbona Zherka, Pikturë, Ato, 1980.
6Imazh: Valbona Zherka, Pikturë, Ato, 1985.
7Imazh: Valbona Zherka, Pikturë, Ato, 1985.
8Imazh: Valbona Zherka, Pikturë, Ato, 1990.
9Imazh: Valbona Zherka, Pikturë, Ato, 1995.
10Imazh: Valbona Zherka, Pikturë, Ato, 1999.
11Imazh: Valbona Zherka, Pikturë, Ato, 1999.
12Imazh: Valbona Zherka, Tapiceri, Rrugetimi, 1999.
