Valbona Fejza

Valbona Fejza (1994, Kichevo) is an architect and artist currently based in Skopje. She earned her Master’s Degree in Architecture in 2018 from the Ss. Cyril and Methodius University in Skopje. She was one of the co-authors of the Macedonian Pavilion at the 2018 Venice Biennale of Architecture. Valbona has been a selected fellow at the LINA Platform and the Future Architecture Platform. Currently, she is active in both the art and architecture sectors and is a co-founder of Puzzle, a collective of young architects dedicated to research-driven practice.

Artist Statement

I grew up in a nurturing and close-knit family, where I was the youngest daughter and niece. Naturally, my family had a profound influence on me. Professionally, they were divided between two worlds – engineering and medicine – but almost all of them were innately creative. Their talent helped me recognize my own creativity. I loved watching them draw, sketch, or craft custom-made furniture and dresses. Such exposure and diversity of works shaped my artistic and architectural journey. I’ve always felt as if each of them contributed a piece of their talent to me or sparked my constant curiosity and eagerness to explore ways in which to create. Over the years, I’ve come to realize that this curiosity is what truly defines me as an artist.

My artistic practice is deeply rooted in my architectural background. I have boundless curiosity about space – how it is shaped, how it transforms, and how people interact with it. Because of this, I feel most comfortable working with installations, as they allow me to physically engage with space and explore dimensions that words alone cannot capture12. My process often begins with a sense of familiarity – whether it is a topic, a medium, a technique, or a material. This gives me just enough confidence to start, but from there, I embrace the role of a beginner again, experimenting with new materials and possibilities. This sense of discovery makes the process even more creative and fulfilling, as was the use of trompe-l’oeil in the TrasVer project, as a new expression technique for me3.

I draw inspiration from everything around me. My work is highly context-driven, which makes it diverse and adaptable to new opportunities. If I had to encapsulate my practice in a single word, it would be “heritage.” This theme stems from my experiences in two contrasting worlds: architectural theory, where cultural heritage is treated with great care, and the cultural environment I come from, where heritage is often neglected, and individual interests outweigh the collective good. To me, heritage encompasses everything that we use to identify ourselves: the mountain, the river, the food, the song, the house, the dress, the city, the language…

In my work MotherLand4 in Tronchón, Spain, I explored landscape heritage from the perspective of an outsider who had fallen in love with the scenery. My aim was to highlight what was often taken for granted, especially as the region faced significant depopulation. The installation was set in a former communal laundry space, which I used as a metaphor for the cleansing process – both in terms of the washing of the clothes and the depopulation of the land. But beyond the concept, the working technique brought me back to my childhood. As a child, I spent my summer holidays with my sister experimenting with clothes and sewing techniques. My grandfather, to whom I was deeply attached, had gifted each of his nieces a sewing machine, and since then, I’ve felt a special connection to fabric and sewing. Likewise, my grandmother, who only allowed me to watch as she crafted intricate flower designs from beads, unknowingly fueled my fascination with the material. Today, using beads freely in my work brings me an immense sense of fulfillment – the kind I always craved as a child5.

Subconsciously, I approach art in much the same way I approach architectural projects – through observation. I observe everything around me, gathering fragments of inspiration like a collage6. Conversations, spaces, and fleeting impressions all become material for my work. If I were to break down my observations for one of my pieces, Fustanella7, in a stenographic way, it would be something like this: sunny – no shade, stones – heat, cultural heritage – inspiration, fabric – heartfelt medium, tent – architecture, impressions – collage8. The final result is a piece inspired by the traditional men’s skirt of Gjirokastra, yet it also became a collage of all the stories and elements that shaped my experience in that place. Beyond the symbolic reference, an architectural function is added, transforming it into a tent for shade.

Growing up in a multiethnic community during a time of conflict, my parents encouraged me and my siblings to embrace diversity, value empathy, and appreciate the strength of human connection. As a child, I often found myself observing situations and behaviors from a slight distance. Over time, this ability to observe with curiosity and empathy rather than judgment became an essential part of my artistic process, allowing me to highlight people and stories that are often overlooked. This is evident in unDIMMED, where the working-class individuals who maintained Bánffy Castle in Bonțida take on greater significance than the ruling class91011. At the same time, this background has given me a more nuanced approach to social themes in my work and has likely deepened my appreciation for cultural identity as heritage.

Being active in both architecture and art means that the boundaries between the two often blur – not just in the way I think, but also in the way I work. The materials I use often bridge these worlds. Leftover materials from my architectural models, or even construction materials, frequently become key elements in my canvases12 or installations13. What I cherish most about practicing art is the freedom it provides – the absence of a right or wrong way to create.

The text is a result of the invitation by Ivana Vaseva 2025 and the final version of the statement was edited in collaboration with her.

1Image: Valbona Fejza and Daniel Vera Vargas, TrasVer, 2023, Installation, mixed media (trompe-l'oeil and vinyl) on 35 cardboard boxes 80x80x80cm

2Image: Valbona Fejza and Daniel Vera Vargas, TrasVer, 2023, Installation, mixed media (trompe-l'oeil and vinyl) on 35 cardboard boxes 80x80x80cm, photo by A Cel Obert Festival

3Image: Valbona Fejza and Daniel Vera Vargas, TrasVer, 2023, Installation, mixed media (trompe-l'oeil and vinyl) on 35 cardboard boxes 80x80x80cm, photo by A Cel Obert Festival

4Image: Valbona Fejza, MotherLand, 2022, Installation, mixed media on 4 fabric pieces 1x1.5m, photo by Tisure Studio

5Image: Valbona Fejza, MotherLand, 2022, Installation, mixed media/collage on 4 fabric pieces 1x1.5m

6Image: Valbona Fejza, digital collage, observations for urban-architectural project, 2018

7Image: Valbona Fejza, Fustanella, 2021, Installation, collage in fabric 3.5m Ø, photo by Liridona Ura

8Image: Valbona Fejza, Fustanella, 2021, Installation, collage in fabric 3.5m Ø, photo by Liridona Ura

9Image: Valbona Fejza and Liridona Ura, unDIMMED, 2021, Installation, iron stripe 4mm x 35mm, led light stripe, photo by Liridona Ura

10Image: Valbona Fejza and Liridona Ura, unDIMMED, 2021, Installation, iron stripe 4mm x 35mm, led light stripe, photo by Liridona Ura

11Image: Valbona Fejza and Liridona Ura, unDIMMED, 2021, Installation, iron stripe 4mm x 35mm, led light stripe, photo by Liridona Ura

12Image: Valbona Fejza, Lychnidos, 2023, mixed media on canvas 80x80cm

13Image: Valbona Fejza and Daniel Vera Vargas, TrasVer, 2023, Installation, mixed media (trompe-l'oeil and vinyl) on 35 cardboard boxes 80x80x80cm

Валбона Фејза (1994, Кичево) е архитектка и уметница која во моментов живее и работи во Скопје. Завршила магистерски студии по архитектура во 2018 година на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје. Taa e една од ко-авторите на македонскиот павилјон на Биеналето на архитектурата во Венеција во 2018 година. Валбона била избрана како стипендистка на платформите LINA и Future Architecture. Во моментов е активна во уметничкиот и архитектонскиот сектор и е ко-основачка на Puzzle, колектив на млади архитектки посветени на истражувачка практика.

Изјава на уметницата


Пораснав во семејна средина полна со љубов и меѓусебна поддршка, како најмлада ќерка и внука. Секако, моето семејство имаше големо влијание врз мене. Професионално, тие беа поделени меѓу два света – инженерство и медицина – но речиси сите беа природно креативни. Нивниот талент ми помогна да ја препознаам сопствената креативност. Уживав додека ги гледав како цртаат, скицираат или изработуваат мебел или фустани по мерка. Оваа изложеност на различни вештини го обликуваше мојот уметнички и архитектонски пат. Секогаш сум чувствувала како секој од нив да ми пренесува дел од својот талент или ја разгорува мојата постојана љубопитност и желба да откривам начини на кои можам да творам. Со текот на времето сфатив дека токму оваа љубопитност ме дефинира како уметница.

Мојата уметничка практика е длабоко поврзана со моето архитектонско образование. Имам бескрајна љубопитност за просторот – како се обликува, како се трансформира и како луѓето комуницираат со него. Поради ова, најмногу се пронаоѓам во инсталациите, бидејќи ми дозволуваат физички да се ангажирам со просторот и да истражувам димензии што зборовите не можат да ги доловат12. Мојот процес често започнува со чувство на блискост – без разлика дали се работи за тема, медиум, техника или материјал. Ова ми дава доволно самодоверба да започнам, но оттаму повторно ја прифаќам улогата на почетник, експериментирајќи со нови материјали и можности. Ова чувство на откривање го прави процесот уште покреативен и повозбудлив, како што беше случајот со проектот TrasVer, каде што trompe-l’oeil беше нова изразна техника за мене3.

Инспирација црпам од сè што ме опкружува. Мојата работа е силно контекстуална, што ја прави разновидна и прилагодливаза нови можности. Ако треба да ја сумирам мојата практика во еден збор, тоа би било „наследство“. Оваа тема произлегува од моите искуства во два спротивставени света: архитектонската теорија, каде што културното наследство се третира со големо внимание, и културниот контекст од кој потекнувам, каде што наследството често се занемарува, а индивидуалните интереси преовладуваат над колективното добро. За мене, наследството ги опфаќа сите нешта преку кои се идентификуваме: планината, реката, храната, песната, куќата, фустанот, градот, јазикот…

Во моето дело MotherLand4 во Трончон, Шпанија, го истражував пејзажното наследство од перспектива на странец кој се вљубил во топографијата на пределот. Целта ми беше да истакнам нешто што често се зема здраво за готово, особено во време кога регионот се соочуваше со значителна депопулација. Инсталацијата беше поставена во поранешна заедничка перална, простор што го искористив како метафора за чистењето како процес – перењето на облеката и празнењето на земјата од нејзините жители. Но, покрај концептот, самата техника на работа ме враќа назад во детството. Значително време во текот на летните одмори минував со сестра ми експериментирајќи со ткаенини и техники на шиење. Мојот дедо, со кого бев многу приврзана, им подари шивачки машини на сите свои внуки, а оттогаш чувствувам посебна врска со ткаенината и шиењето. Слично на тоа, баба ми, која ми дозволуваше само да гледам како создава сложени цветни дизајни од монистра, несвесно ја поттикна мојата фасцинација со овој материјал. Денес, користењето монистра во моите дела ми носи огромно задоволство – она за кое секогаш копнеев како дете5.

Несвесно, во уметноста пристапувам на ист начин како и во архитектурата – преку набљудување. Ги набљудувам сите нешта околу мене, собирајќи фрагменти од инспирација како колаж6. Разговори, простори и минливи впечатоци стануваат материјал за мојата работа. Ако треба да ги раздвојам моите набљудувања за една од моите инсталации, Fustanella 7, на сценографски начин, тоа би изгледало вака: сончево – без сенка, камења – топлина, културно наследство – инспирација, ткаенина – драг и познат медиум, настрешница – архитектура, впечатоци – колаж8. Крајниот резултат е дело инспирирано од традиционалната машка сукња на Ѓирокастра, кое истовремено стана и колаж од сите приказни и елементи што го обликуваа моето искуство на тоа место. Освен симболичната референца, делото добива и архитектонска функција, претворајќи се во тенда за сенка.

Растејќи во мултиетничка заедница во време на конфликт, моите родители ме охрабруваа мене, мојот брат и сестра да ја прифатиме различноста, да ја вреднуваме емпатијата и да ја разбереме силата на човечката поврзаност. Како дете, често ги набљудував ситуациите и однесувањата од дистанца. Со текот на времето, оваа способност да набљудувам со љубопитност и емпатија, наместо со осуда, стана суштински дел од мојот уметнички процес, овозможувајќи ми да истакнам луѓе и приказни што често остануваат во сенка. Ова е евидентно во unDIMMED, каде што работничката класа која го одржувала замокот Бањфи во Бонцида добива поголемо значење отколку владејачката класа91011. Во исто време, таа способност ми има овозможено посуптилен пристап кон социјалните теми во мојата работа и веројатно ја продлабочи мојата почит кон културниот идентитет како наследство.

Бидејќи сум активна и во архитектурата и во уметноста, границите меѓу нив често се бришат – не само во начинот на размислување туку и во начинот на работа. Материјалите што ги користам често ги поврзуваат овие два света. Остатоци од архитектонски модели или дури и градежни материјали често стануваат клучни елементи во моите слики12 или инсталации13. Она што најмногу го ценам во уметничката практика е слободата што ја нуди – отсуството на исправно или погрешно во создавањето.

Текстот е резултат на поканата од Ивана Васева 2025 и конечната верзија на изјавата е уредена во соработка со неа.

1Слика: Валбона Фејза и Даниел Вера Варгас, TrasVer, 2023 година, Инсталација, мешана техника (trompe-l'oeil и винил) на 35 картонски кутии 80x80x80 cm

2Слика: Валбона Фејза и Даниел Вера Варгас, TrasVer, 2023 година, Инсталација, мешана техника (trompe-l'oeil и винил) на 35 картонски кутии 80x80x80 cm, фотографија од A Cel Obert Festival

3Слика: Валбона Фејза и Даниел Вера Варгас, TrasVer, 2023 година, Инсталација, мешана техника (trompe-l'oeil и винил) на 35 картонски кутии 80x80x80 cm, фотографија од A Cel Obert Festival

4Слика: Валбона Фејза, MotherLand, 2022 година, Инсталација, мешана техника на 4 текстилни парчиња 1x1.5 m, фотографија од Tisure Studio

5Слика: Валбона Фејза, MotherLand, 2022 година, Инсталација, мешана техника/колаж на 4 текстилни парчиња 1x1.5 m

6Слика: Валбона Фејза, Дигитален колаж, набљудувања за архитектонско-урбанистички проект, 2021

7Слика: Валбона Фејза, Fustanella, 2021 година, Инсталација, колаж во текстил 3.5m Ø, фотографија од Лиридона Ура

8Слика: Валбона Фејза, Fustanella, 2021 година, Инсталација, колаж во текстил 3.5m Ø, фотографија од Лиридона Ура

9Слика: Валбона Фејза и Лиридона Ура, unDIMMED, 2021 година, Инсталација, железна лента 4mm x 35mm, LED лента, фотографија од Лиридона Ура

10Слика: Валбона Фејза и Лиридона Ура, unDIMMED, 2021 година, Инсталација, железна лента 4mm x 35mm, LED лента, фотографија од Лиридона Ура

11Слика: Валбона Фејза и Лиридона Ура, unDIMMED, 2021 година, Инсталација, железна лента 4mm x 35mm, LED лента, фотографија од Лиридона Ура

12Слика: Валбона Фејза, Lychnidos, 2023 година, мешана техника на платно 80x80 cm

13Слика: Валбона Фејза и Даниел Вера Варгас, TrasVer, 2023 година, Инсталација, мешана техника (trompe-l'oeil и винил) на 35 картонски кутии 80x80x80 cm