– a visual artist and sculptor. One of the most important figures of Belarusian art, she has influenced both her contemporaries and new generations of young artists. Born in 1950 in Mühldorf, Germany, she has lived and worked in Minsk, Belarus, since 1956. In 1972, she graduated from the Belarusian State Academy of Arts. Since 1974, she has been engaged in active exhibition activities and international plein-airs. Since 1979, she has been a member of the Belarusian Union of Artists. In 1988, she joined the artistic group Nemiga-17. From the 1980s onwards, Tamara Sokolova’s sculptural work has become increasingly non-figurative and, at different stages, has incorporated elements from concrete, minimalist, and post-minimalist art.
Photo by Andrei Dureika.
What matters to me is the tactile essence of the visible, the comparison of the visual experience with the sensations of a sandy surface, a polished stone, glass, water. Connection to reality built on a tactile relationship with nature is something that has been fundamental to me ever since I can remember. Starting from the age of five, I spent ten years in a boarding school, which was a model of the world for me. The buildings were located on a mountain encircled by a river. We children lived there in complete isolation, never leaving the mountain boundary. Most of the time the adults paid no attention to us, so we were left to our own resources. We were bored so we were thought of our own ways to busy ourselves: we erected poles, built dugouts, climbed trees, buried ourselves in leaves, lay on glass roofs of underground greenhouses, hung from branches over the river. I still vividly remember the feelings of those surfaces. The dry bark of a tree hanging over the river, on which you lie, hugging the trunk. The smooth surface of the water beneath it, which suddenly begins to shake, covered in soft ripples. The change of seasons. Winter: white mountain and black bars of trees. Beneath the mountain, black rectangles of peat pits with smooth edges. Sometimes they were flooded with rainwater. We almost drowned once measuring their depth. And suddenly, in spring, an unreal blue: the mountain was completely covered with snowdrops. We tore them up… Nevertheless, the boarding school was a Soviet postwar establishment with a half-prison routine, a gloomy mode of life, and harsh pedagogical staff. My childhood experiences of incomprehension and rejection of what was going on, as well as the simultaneous observation of a completely detached nature with its independent rhythm, shaped my perception of the world. Becoming an artist, I began to respond to life’s events with form and color123.
I am captivated by the contrast between dense, heavy material form and the light, rarefied substance of the void. As in architecture, with thick walls and tiny battlement windows, so in nature: Wherever potent form suppresses narrow openings and dominates them, a surprisingly vivid feeling is born. When little free space is left, it begins to work as material. The observation of nature and architecture in the context of my own experiences has provoked a series of works in which empty spaces — gaps, cracks, wells and holes — become equal shape-generating elements456. Later, a graphic series was also made. There was a desire to reproduce this correlation of form and void in another material, as an interaction of darkness and light7.
I started working with ceramic because this material allowed me to think in shape and color simultaneously. At a time when ceramic was considered purely an applied art, I worked with it, creating and solving sculptural and painterly tasks.
And it is precisely the shape-generating property of color that is of interest to me, the way it makes objects at times heavier, at times more ephemeral. And in form, it is its inner movement that concerns me, a state in which its spatial characteristics start to overlap with the category of time perception89.
Working with the same material over many years, I have realized that material is a continuous search for one’s own form, which is material in a wider sense: something that did not exist, something with which no one else works. Whilst creating monumental sculptures in ceramics, I had to think as an artist and an engineer. I developed a system that made this soft unpredictable material work as if it were stone or metal. I started each series by thinking about the elements-modules from which I then built human and animal figures. Gradually, these series became more and more abstract. Eventually I realized that the modules themselves and the work on their form, surface, and proportions is the real goal, as they are neither a reproduction nor a representation of anything. They are independent and self-contained10111213141516.
I sometimes hear from friends that my works are the complete opposite of me as a person. Although I’m quite emotional and talkative in life, I am not interested in verbosity in art. In art, I am close to asceticism: very simple forms, minimum of color, selectivity. I feel that art that uses too many words contains very little actually interesting information. It is only there where there is no narrative that new connections, independent ideas and thoughts can emerge for the viewer.
My own works interest me precisely because of how different they are from me. They’re quite austere — while I might even cry. In my work, I try to find a form for what cannot be expressed in texts, that what lies beyond the possibility of language.
The statement was made in collaboration with artist Anna Sokolova (2021). Edited by Anna Karpenko and Sophia Sadovskaya (2022).
English translation: Lara Perski.
1Image: Tamara Sokolova, Some Are Like This, Others Are Like That, 2014, personal exhibition at the Museum "Zair Azgur Memorial Studio". Photo by Siarhiej Ždanovič. Courtesy of the artist.2Image: Tamara Sokolova, works 1995-97. Photo by Andrei Dureika. Courtesy of the artist.
3Image: Tamara Sokolova, White Zigzag, 1995, chamotte, enamels, L 120 cm. Photo by Dmitry Eliseev. Courtesy of the artist.
4Image: Tamara Sokolova, Window, 1996, chamotte, enamels, H 34 cm. Photo by Dmitry Eliseev. Courtesy of the artist.
5Image: Tamara Sokolova, Embrasure, 1996, chamotte, enamels, L 54 cm. Photo by Dmitry Eliseev. Courtesy of the artist.
6Image: Tamara Sokolova, Stairway, 1997, chamotte, enamels, H 58 cm. Photo by Dmitry Eliseev. Courtesy of the artist.
7Image: Tamara Sokolova, Hindurch, 2006, mixed media, 100×70 cm. Courtesy of the artist.
8Image: Tamara Sokolova, Interaction, Hexagram, 1997, chamotte, enamels, H 80 cm, H 70 cm. Photos by Dmitry Eliseev. Courtesy of the artist.
9Image: Tamara Sokolova, Chronos, 1997, chamotte, enamels, H 50 cm. Photo by Dmitry Eliseev. Courtesy of the artist.
10Image: Tamara Sokolova, Phenomenon 1, 1994, chamotte, enamels, L 115 cm. Photo by Dmitry Eliseev. Courtesy of the artist.
11Image: Tamara Sokolova, Caterpillar, 1998, chamotte, enamels, raku, L 100 cm. Photo by Oleg Yushko. Courtesy of the artist.
12Image: Tamara Sokolova, Multiplication, 1999, chamotte, enamels, raku, L 55 cm. Photo by Oleg Yushko. Courtesy of the artist.
13Image: Tamara Sokolova, Wall, 2010, chamotte, enamels, H 50 cm. Photo by Oleg Yushko. Courtesy of the artist.
14Image: Tamara Sokolova, Grid, 2010, chamotte, enamels, 41×41 cm. Photo by Oleg Yushko. Courtesy of the artist.
15Image: Tamara Sokolova, Units, 2010, chamotte, enamels, 41×70 cm. Photo by Oleg Yushko. Courtesy of the artist.
16Image: Tamara Sokolova, Countdown, 2017, chamotte, enamels, metal, wood, pigment. Exhibition III II I, Ў Gallery, Minsk. Photo by Viktoryia Kharytonava. Courtesy of the artist.
– нарадзілася ў 1950 годзе ў Мюльдорфе, Германія. Мастачка, скульптар. Адна з найважнейшых прадстаўнікоў беларускага мастацтва, якая аказала значны ўплыў не толькі на сваё асяроддзе, але і на новыя пакаленні маладых мастакоў. У 1972 годзе скончыла Беларускую дзяржаўную акадэмію мастацтваў. З 1974 года прымае актыўны ўдзел у выставачных праектах і міжнародных пленэрах. З 1979 года сябра Беларускага саюза мастакоў. У 1988 годзе ўступае ў мастацкае аб’яднанне Няміга-17. Пачынаючы з 1980-х, скульптура Тамары Сакаловай трансфармуецца ад фігуратыўнай да беспрадметнай, уключаючы ў сябе этапы канкрэтнага мастацтва, мінімалісцкай і постмінімалісцкай пластыкі. З 1956 года жыве і працуе ў Менску, Беларусь.
Фота: Андрэй Дурэйка.
Для мяне важная тактыльная сутнасць бачнага; параўнанне зрокавага досведу з адчуваннямі ад пясчанай паверхні, адшліфаванага каменя, шкла, вады. Сувязь з рэальнасцю, пабудаваная на тактыльных зносінах з прыродай, – тое, што фарміравалася з тых часоў, як я сябе памятаю.
Дзесяць гадоў, пачынаючы з пяці, я правяла ў інтэрнаце, які быў для мяне мадэллю свету. Нашы карпусы знаходзіліся на гары, апярэзанай ракой. Мы, дзеці, жылі там у поўнай ізаляцыі, не пакідаючы межаў гары. Большасць часу дарослыя намі не займаліся, таму мы былі пакінутыя самім сябе. Нам было сумна, і мы самі прыдумлялі, чым сябе займаць: будавалі слупы, зямлянкі, лазілі па дрэвах, закопваліся ў лісце, ляжалі на шкляных дахах падземных цяпліц, віселі на галінах над ракой. Я да гэтага часу добра памятаю адчуванні ад тых паверхняў. Сухая кара дрэва, на якім ляжыш у абдымку. Роўнядзь вады пад ім, якая раптам пачынае дрыжаць і пакрывацца дробнай рабізной. Змена часоў года. Зіма: белая гара і чорныя палкі дрэў. Пад гарой – чорныя прамавугольнiкi тарфяных ям з гладкімі бакамі. Часам іх залівала дажджавой вадой. Мы ледзь не патанулі, мераючы іх глыбіню. І раптам вясной – нерэальны сіні: гара цалкам пакрывалася пралескамі. Мы іх рвалі… Тым не менш, інтэрнат быў пасляваеннай савецкай установай з напаўтурэмным побытам, змрочным укладам і суровымі педагогамі. Дзіцячыя перажыванні, звязаныя з неразуменнем і непрыманнем таго, што адбываецца, і адначасовае назіранне цалкам адчужанай прыроды са сваім незалежным рытмам, сфармавалі маё ўспрыманне свету. Стаўшы мастачкай, я стала рэагаваць на падзеі жыцця формай і колерам123.
Мяне вельмі займае кантраст шчыльнай цяжкай матэрыяльнай формы і лёгкай разрэджанай субстанцыі пустэчы. Гэтак жа як у архітэктуры з тоўстымі сценамі і малюсенькімі вокнамі-байніцамі, так і ў прыродзе – там, дзе магутная форма душыць вузкія прасветы і дамінуе над імі, нараджаецца на дзіва яркае адчуванне. Калі застаецца мала вольнай прасторы, яна пачынае працаваць як матэрыял. Назіранні прыроды і архітэктуры ў кантэксце ўласных перажыванняў справакавалі з’яўленне серыі твораў, дзе пустыя прасторы – прасветы, шчыліны, студні і дзіркі – сталі раўнапраўнымі формаўтваральнымі элементамі456. Пазней узнікла яшчэ і графічная серыя. Было жаданне ўзнавіць гэтыя суадносіны формы і пустэчы ў іншым матэрыяле, ужо як узаемадзеянне цемры і святла7.
Я пачала працаваць з керамікай, таму што гэты матэрыял даваў магчымасць мысліць адначасова формай і колерам. У той час, калі кераміка лічылася выключна прыкладным мастацтвам, я працавала з ёй, ставячы і вырашаючы скульптурныя і жывапісныя задачы.
Пры гэтым у колеры мяне хвалюе формаўтваральная якасць. Тое, як ён робіць рэчы то цяжэй, то эфемерней. А ў форме мяне цікавіць заключаны ў ёй унутраны рух: стан, калі яе прасторавыя характарыстыкі пачынаюць перасякацца з катэгорыяй успрымання часу89.
Працуючы доўгія гады з адным і тым жа матэрыялам, я прыйшла да высновы, што матэрыял – гэта пастаянны пошук уласнай формы, якая з’яўляецца матэрыялам у больш шырокім сэнсе: тое, чаго раней не было, тое, з чым працуе адзін і больш ніхто. Ствараючы манументальныя скульптуры ў кераміцы, мне даводзілася думаць не толькі як мастак, але і як інжынер. Я распрацавала сістэму, якая прымушала мяккі непрадказальны матэрыял працаваць як камень або метал. Кожную серыю твораў я пачынала з прадумвання элементаў-модуляў, з якіх выбудоўвала фігуры людзей і жывёл. Паступова гэтыя серыі станавіліся ўсё больш абстрактнымі. У выніку я прыйшла да ўсведамлення, што самі модулі і праца над іх формай, паверхняй і прапорцыямі – і ёсць мэта, бо яны не з’яўляюцца паўторам або адлюстраваннем чагосьці. Яны самастойныя і самадастатковыя10111213141516.
Часам я чула ад сяброў, што мае творы поўнасцю кантрастныя мне як чалавеку. Пры сваёй падвышанай эмацыйнасці і гаманлівасці ў жыцці, у мастацтве мяне не цікавіць шматслоўнасць. Мне блізкі аскетызм: вельмі простыя формы, мінімум колеру, выбранасць. Я адчуваю, што ў выяўленчым мастацтве там, дзе зашмат слоў, вельмі мала сапраўды цікавай інфармацыі. Толькі там, дзе адсутнічае аповед, у гледача ўзнікае магчымасць знаходжання новых сувязей, самастойных уяўленняў і думак.
Мае ўласныя працы цікавыя мне менавіта тым, наколькі яны адрозніваюцца ад мяне. Яны досыць суровыя – а я і заплакаць магу. У сваіх працах я спрабую знайсці форму таму, што немагчыма выказаць тэкстам, што ляжыць за межамі магчымасці мовы.
Гэты маніфест напісаны ў супрацоўніцтве з мастачкай Ганнай Сакаловай (2021). Рэдактаркі: Ганна Карпенка і Сафія Садоўская (2022).
Пераклад на беларускую мову: Алеся Раманюк.
1Выява: Тамара Сакалова, Адны – такія. Іншыя – такія, 2014, персанальная выстава ў Мемарыяльным музеі-майстэрні Заіра Азгура, г. Мінск, Беларусь. Фота Сяргея Ждановіча. З дазволу мастачкі.
– родилась в 1950 г. в Мюльдорфе, Германия. Художница, скульптор. Одна из важнейших представителей белорусского искусства, оказавшая влияние не только на свое окружение, но и на новые поколения молодых художников. В 1972 году окончила Белорусскую государственную академию искусств. С 1974 года занимается активной выставочной деятельностью и участвует в международных пленэрах. С 1979 года член Белорусского союза художников. В 1988 году вступает в художественную группу Немига-17. Начиная с 1980-х, скульптура Тамары Соколовой трансформируется от фигуративной к беспредметной, включая в себя этапы конкретного искусства, минималистской и постминималистской пластики. С 1956 года живет и работает в Минске, Беларусь.
Фото: Андрэй Дурэйка.
Для меня важна тактильная сущность видимого; сравнение зрительного опыта с ощущениями от песчаной поверхности, отшлифованного камня, стекла, воды. Связь с реальностью, строящаяся на тактильных отношениях с природой, – то, что формировалось с тех пор, как я себя помню. Десять лет, начиная с пяти, я провела в интернате, который был для меня моделью мира. Наши корпуса находились на горе, опоясанной по кругу рекой. Мы, дети, жили там в полной изоляции, не покидая пределов горы. Большую часть времени взрослые нами не занимались, так что мы были предоставлены сами себе. Нам было скучно, и мы сами придумывали как себя занять: строили столбы, землянки, лазили по деревьям, зарывались в листья, лежали на стеклянных крышах подземных теплиц, висели на ветках над рекой. Я до сих пор хорошо помню ощущения тех поверхностей. Сухая кора дерева, на котором лежишь в обнимку. Гладь воды под ним, которая вдруг начинает дрожать и покрываться мелкой рябью. Смена времен года. Зима: белая гора и черные палки деревьев. Под горой – черные прямоугольники торфяных ям с гладкими краями. Иногда их заливало дождевой водой. Мы чуть не утонули, меряя их глубину. И вдруг весной – нереальный синий: гора полностью покрывалась подснежниками. Мы их рвали… Тем не менее, интернат был послевоенным советским заведением с полутюремным бытом, мрачным укладом и суровым педагогическим составом. Детские переживания, связанные с непониманием и неприятием происходящего, и одновременное наблюдение совершенно отстраненной природы со своим независимым ритмом, сформировали мое восприятие мира. Став художником, я стала реагировать на события жизни формой и цветом123.
Меня очень занимает контраст плотной тяжелой материальной формы и легкой разреженной субстанции пустоты. Так же как в архитектуре с толстыми стенами и крошечными окнами-бойницами, так и в природе, – там, где мощная форма подавляет узкие просветы и доминирует над ними, – рождается удивительно яркое ощущение. Когда остается мало свободного пространства, оно начинает работать материалом. Наблюдения природы и архитектуры в контексте собственных переживаний спровоцировали появление серии работ, где пустые пространства – просветы, щели, колодцы и дыры – стали равноправными формообразующими элементами456. Позже возникла еще и графическая серия. Так как было желание воспроизвести это соотношение формы и пустоты в другом материале, уже как взаимодействие тьмы и света7.
Я начала работать с керамикой потому, что этот материал давал возможность думать одновременно формой и цветом. В то время, когда керамика считалась исключительно прикладным искусством, я работала с ней, ставя и решая скульптурные и живописные задачи.
При этом в цвете меня волнует формообразующее качество. То, как он делает вещи то тяжелее, то эфемернее. А в форме меня интересует заключенное в ней внутреннее движение: состояние, когда ее пространственные характеристики начинают пересекаться с категорией восприятия времени89.
Работая долгие годы с одним и тем же материалом, я пришла к выводу, что материал – это постоянный поиск собственной формы, являющейся материалом в более широком смысле: то, чего раньше не было, то, с чем работает один и больше никто. Делая монументальные скульптуры в керамике, мне приходилось думать не только как художник, но и как инженер. Я разработала систему, которая заставляла мягкий непредсказуемый материал работать как камень или металл. Каждую серию работ я начинала с продумывания элементов-модулей, из которых выстраивала фигуры людей и животных. Постепенно эти серии становились все более абстрактными. В итоге я пришла к осознанию, что сами модули и работа над их формой, поверхностью и пропорциями – и есть цель, так как они не являются повтором или отображением чего бы то ни было. Они самостоятельны и самодостаточны10111213141516.
Я иногда слышала от друзей, что мои работы полностью контрастны мне как человеку. При своей повышенной эмоциональности и разговорчивости в жизни, в искусстве мне не интересна многословность. Мне близок аскетизм: очень простые формы, минимум цвета, отобраность. Я чувствую, что в изобразительном искусстве там, где слишком много слов, очень мало действительно интересной информации. Только там, где отсутствует рассказ, у зрителя возникает возможность нахождения новых связей, самостоятельных представлений и мыслей.
Мои собственные работы интересны мне именно тем, насколько они отличаются от меня. Они достаточно суровые, – а я и заплакать могу. В своих работах я пытаюсь найти форму тому, что невозможно выразить текстом, что лежит за пределами возможности языка.
Этот текст написан в сотрудничестве с художницей Анной Соколовой (2021). Редакторки: Анна Карпенко и София Садовская (2022).
*L=длина, H= ширина
1 1. Изображение: Тамара Соколова, Одни – такие. Другие – такие, 2014, персональная выставка в мемориальном музее-мастерской Заира Азгура. Фото Сергей Жданович. Предоставлено художницей.
