Lumturi Blloshmi

– born in 1944 in Tirana – passed away in 2020 (due to covid19 complications). She worked with the mediums of painting, photography, installation and performance. Blloshmi graduated from the Painting Department at the Academy of Arts in Tirana in 1968. Until 2004, Blloshmi worked in several institutions, among which are the National Gallery of Arts and Institute of Cultural Monuments in Tirana. Between 1974 and 1985, she was not allowed to continue her creative practice. Blloshmi was the first female artist to represent Albania at the 59th La Biennale di Venezia.

www.albanianpavilion2022.com

Lumturi Blloshmi was one of the most important Albanian visual artists of her time. Blloshmi’s father Aziz Blloshmi, an Officer of King Zog’s Government, was executed without trial by communists in November 1944, when Lumturi was only 2 months old.  In 1949, at 5 years of age she lost her hearing following an infection of meningitis. Later, in 1956, her brother Dragush was imprisoned for political reasons at the age of 16. Lumturi always spoke with great admiration about her mother Nadire and described her as a well educated, upright woman who patiently raised her and her brother amid great life challenges. It was thanks to her mother that Lumturi received the support to become assertive, strong willed and overcome any limitations. In a letter she writes: “Thanks to my mother’s care and my will, I was able to complete my studies, I read French well and now when I have free time I learn English”.1

Lumturi Blloshmi’s professional artistic journey started in 1959 when she began studying at the Artistic High School “Jordan Misja” in Tirana. In one of the pages of her Diploma she wrote later on: “The lessons, as expected, were filled with political propaganda. So I benefited by not being able to hear”. However, her passion for art came to life much earlier. In one of her notes she remembers: “Coincidentally I was naughty as a child, so much so that in every game I had to win at any cost. My brother drew beautifully, so one day I stole my brother’s drawings and introduced them to the teacher as mine. The teacher took a notebook and a pencil and told me: draw now! I was overwhelmed, I had never drawn, but this made me turn the lie into reality. From this moment my passion to which I am dedicated to with great ambition was born.”2

After attending the Art High School “Jordan Misja”, Lumturi Blloshmi continued her studies at the Academy of Fine Arts in Tirana and graduated from the Painting Department in 1968, where she studied alongside professors Sali Shijaku and Danish Jukniu.

Life after graduation wasn’t easy for Lumturi. As she came from a persecuted family, the dictatorship’s class war didn’t spare her. From 1968 until 1970 she was appointed as a worker at the “Mihal Duri” Printing House and from 1970 until 1989, she worked first as an Image Editor and then Illustrator at the School Book Printing House. She became part of the League of Writers and Artists of Albania in 1973, but from 1974 until 1984, the League deprived her of the right to practice art and to exhibit, due to political reasons. 

Unfortunately no major works of hers emerged through those years, apart from some sketches and drawings3 from her working and private environment. No matter the difficulties, the year 1984 was for Lumturi a fresh start; fully energized, she embraced painting producing mainly landscapes, portraits and still lives. Blloshmi opened her first solo exhibition at the age of 44 in the city of Berat on November 7, 1988. 

During the dictatorship years, Lumturi also struggled with the absence of a proper house and studio. The Party/State continuously ignored her requests for housing and as her body of artworks grew, living conditions became more challenging. In an extract from a letter, Lumturi requests an apartment and a working space to Foto Çami, Secretary of the Central Committee, on 18 November 1986 she writes: “I have been looking for housing for many years, I live with my brother (my mother died a year ago) in a 2-room apartment with a kitchen and without an annex. My brother has 3 children, the eldest is 16 years old. I have one of the two rooms with dimensions 2.30mx3m.” After the regime fell, Lumturi lived in a small apartment which also functioned as a studio. When Lumturi posted a photograph of her tiny studio on her social media account and her friends expressed pity for her working conditions, she replied: “I am used to it, it doesn’t bother me, I only care about finishing the work…”

The fall of the dictator’s statue in the center of Tirana, marked symbolically the end of Communism in Albania. As for many who suffered under that regime, as well for Lumturi,  the 20th of February 1991 marked a significant turning point in life. In a letter to a Greek artist written on the 25th of November 1992, Lumturi describes the most powerful day of her life: “The happiest day of my life was the day of The Dictators’ fall and the return to God without distinction of religion. I joined the protest that led to his fall, without thinking that at any moment,  I could encounter death.” “…the secret murders, fear, reigned everywhere. The dictator was surrounded by fools, repressed intellectuals and artists. He wanted all men to be like molds, like tombs lost in eternal darkness.”4 Lumturi often wrote her notes and correspondence in French. 

The beginning of the 90s marks not only the transition from communism into democracy but also the end of Socialist Realism period. Artists that until then, were allowed to use only one style and ideology, could now freely create and think outside the imposed physical and mental borders. Lumturi approached this new era with great eagerness and was looking forward to exploring new territories for her work. In one of her notes she writes, “In the early 1990s our artistic life (I do not exclude myself) had a dangerous avalanche, because it was the drunken moment when everyone found the immediate theme to change from the constraints of socialist realism into individuality. All the artists faced the changes with more courage than ever. Of course, immediate changes had uncertain consequences, but in the first place only those who have consolidated the way of style and culture survived.”5 Lumturi became part of the “Group of Independent Artists of Albania” that included some of the most notable Albanian artists of the time. Ironically, Lumturi was the only woman artist among them.6 In 1994 she became part of Albanian Artist Women Association “Linda” – founded that same year.

In the beginning of the 90’s, Albania also experienced mass emigration from the country, like the exodus of August 1991, where thousands of people boarded several ships and forced their way from the harbor of Durrës and Vlora into Italy. Lumturi experienced the exodus in Durrës and in an extract from a correspondence she writes about it: “…rain, endlessly, intense heat, all at once the furious waves of exodus in great numbers. I noticed all this, there at the harbor. It was an infernal view which I can never forget. The ship was  drunk and damaged, as if painted in glue and the impatient mob tried to climb up the ship at a terrible speed, without consideration for anything else, not death itself, or for the better life beyond the sea. The ship started sailing accompanied by shrieks and tears. Amid the sea the ship looked like an object, decorated with shells, until it disappeared into infinity. Everyday the sea brought corpses to the shore…”7 Those images and that experience left a very strong impression on her, and she would continuously paint them8 in several works during the first half of the 90s. 

Even though Lumturi never wanted to leave Albania and to live elsewhere, she traveled in different countries and visited many museums in the 90s. Influenced by traveling and by her curious and daring nature, Lumturi was one of the few artists of her generation able to reinvent and transform herself and her work during and after the 90s. Change and transformation were a crucial characteristic of her persona and practice, in a note she writes: “As I said before, change is inevitable when it comes to an artist and his work in space and time. But, in order to be able to see and understand the artist’s metamorphosis, one must look at the circumstances in which the artist operates. But my changes evolved even more during my stay in Paris.9

Like almost all the artists of her generation, Lumturi Blloshmi painted in socialist realism style10, until the end of the 80s. After the 90s, she was nevertheless one of the few artists of her generation that managed to constantly reposition and transform herself and her work successfully until the end of her life. Her works in painting, photography11, installation12 and performance13 are characterized by an ironic and satiric14 way of reflecting and overcoming the reality in which she lived. Her dynamic personality and self-awareness, nourished by philosophy, poetry, sensuality and spirituality, have given form to a distinctive body of work that bears witness to the remarkable journey of a creative spirit who endured and created despite political, physical and ideological limitations imposed by life and by the particular context of Communist Albania after the Second World War. 

By cultivating and readopting an approach that goes beyond feminism, nationality, and specific art styles, Blloshmi tirelessly resisted different regimes and developments by building a practice based on her personal experience15, transiting from type (Albanian, female, politically persecuted, disabled) to individuation16 to become one of the most remarkable and innovative contemporary Albanian artists. 

What makes her oeuvre remarkable is the symbolic simplicity17 and optimism18 she uses when dealing with harsh reality. Oftentimes Blloshmi depicted herself in her works.19 By doing so, she created, through subjectivity, a clear relationship between herself and the given social-political context, which allowed her and us to perceive history and reality from a self-defined and personal point of view20.

By remaining true to the unfiltered urge21 to express experience awareness, Blloshmi constantly pushed the boundaries of media and formal styles by experimenting with materials22 and combinations of media23 to achieve what she called “a distinct tangible universe.”24Formally situated within the boundaries of figuration, her oeuvre – strongly informed by imagination25 and innovation – at its core transmits and resonates a sense of universality26 and timelessness. 

Blloshmi dedicated her life to her art, she did not marry and did not have children. Although her work has been exhibited in many exhibitions in Albanian and abroad, that participation occurred because Blloshmi fought for her place and for her representation. Her oeuvre remained peripheral in the Albanian landscape of contemporary art as it is often the case with many women artists. In 2016 Blloshmi met and became friends with curator Adela Demetja, who curated several exhibitions of her work in Albania and abroad. Demetja and Blloshmi were working on the artist’s archive during 2020 and preparing a proposal for the Albanian Pavilion at Venice Biennale, when Blloshmi unfortunately was infected with Covid-19 and sadly passed away on 27 November 2020. Demetja went on to prepare the presentation of Blloshmi at the 59th Venice Biennale and the pavilion under the title “Lumturi Blloshmi. From scratch” was inaugurated successfully on the 23 of April 2022. Blloshmi was the first woman-artist  to represent Albania at the Venice Biennale.

Although the presentation at the Venice Biennale was a great step in presenting and positioning the work and life of Lumturi Blloshmi anew within the national and international art history, her oeuvre has not yet been fully explored and examined and Demetja is committed to further promote the practice of Lumturi Blloshmi.

For Lumturi, being an artist was definitely an identity, she nevertheless strived to professionally establish herself as an artist throughout her career. She definitely lived in the present and practicing art gave her a purpose in life: “We all have to accept that life is like that, and we try to make it as easy as possible. I never thought that I had won or that I would win everything in life. It doesn’t matter much to me, because I am the kind of person who lives for the day; as for the rest, I let it flow as it is. Through art, I had a purpose in life. And I believe that in a way, I have achieved what I dreamed of. As for the rest of it, I don’t care at all.”27

Statement written by Adela Demetja, using notes from Lumturi Blloshmi (2022).

1Private correspondence of the artist.
2Private note by Lumturi Blloshmi.
3Lumturi Blloshmi, Shiva in the village, 1980, Pencil on paper, 29.7 x 21 cm, Photo Riccardo Tosetto, Courtesy of Lumturi Blloshmi Estate
4Private note by Lumturi Blloshmi.
5Private note by Lumturi Blloshmi
6Photo of the Group of Independent Artists of Albania
7Lumturi Blloshmi, Ithaca, 1992, Oil on Canvas, 80x121cm, Photographer Albes Fusha, Courtesy of Lumturi Blloshmi Estate
8Private note by Lumturi Blloshmi.
9Private note by Lumturi Blloshmi
10Lumturi Blloshmi, Actionworker, 1970, Oil on canvas, 111.5 x 66.3 cm, Courtesy of the National Gallery of Arts Collection, Tirana
11Lumturi Blloshmi, Menu Kama Sutra, 2003, Analogue photography, direct print on aluminium dibond Each 35 x 45 cm, Photographer Riccardo Tosetto, Courtesy of Lumturi Blloshmi Estate
12Lumturi Blloshmi, Piramida, 2002, Installation with coca cola bottles, outside the National Gallery of Arts Tirana, Courtesy of Lumturi Blloshmi Estate
13Lumturi Blloshmi, Ambiguity, 2003, Performance at National Gallery of Arts, Courtesy of Lumturi Blloshmi Estate

14Lumturi Blloshmi, Untitled, 2010, Digital photography, direct print on aluminium dibond 35 x 26 cm & 26 x 35 cm, Courtesy of Lumturi Blloshmi Estate
15Lumturi Blloshmi, The Medal, 2003, Oil on Canvas, 112x259.5cm, Photographer Albes Fusha, Courtesy of Lumturi Blloshmi Estate
16"I don’t follow styles but the flow of time, I paint what I think, possibly with new concepts.” Private note by Lumturi Blloshmi
17Lumturi Blloshmi, Love and hate, 2002, Oil on Canvas, 104 x100cm, Photographer Albes Fusha, Courtesy of Lumturi Blloshmi Estate
18Lumturi Blloshmi, Alta Moda with medication package, 2018, Lumturi Blloshmi, Digital photography, Photographed by Albes Fusha, Courtesy of Lumturi Blloshmi Estate
19Lumturi Blloshmi, Shiva, I, 2002, Mixed media on canvas, 20 x 30 cm, Photographer Albes Fusha, Courtesy of Lumturi Blloshmi Estate
20 “When I work I want to be absolutely alone with my images. Anyone can give their own interpretations as they wish about my work. It is in the arsenal of different interpretations that I find new meanings. Art is not to be understood, but to create new emotions. In art there will always be something new to understand. The artist establishes his exact system with the ratios of the elements in his ever reborn emotional universe.” Private note by Lumturi Blloshmi.

21 "I have a habit when I start creating something - I don't stop until I finish it, and so I start another one - the worst thing happens when, for a while I don't paint at all, but accumulate - this is the most difficult, the most tiring, because the emotional thought has to wait for the desired sense to be reached. Although I have found that when the idea arises suddenly (of course influenced by reality or by thought) it is realized with a surprising expressiveness than the long-thought-out idea.” Private note by Lumturi Blloshmi.
22Lumturi Blloshmi, Elite, 1993, 90x100cm, Photographer Albes Fusha, Courtesy of Lumturi Blloshmi Estate
23Lumturi Blloshmi, The chair, 2002, Mixed media on canvas, 20 x 30 cm, Photographer Albes Fusha, Courtesy of Lumturi Blloshmi Estate
24“To create a pronounced plastic universe I have tried to capture the optical difference of the figure and the background; the visual conquest over the perspective.” Private note by Lumturi Blloshmi
25“I suffer from too much fantasy.” and “The real and the unreal interact wonderfully within me.” Private notes by Lumturi Blloshmi.
26Lumturi Blloshmi, The universe always rotates around the dot, 1999, Oil on canvas, 120 x 85.5 cm, Photographer Albes Fusha, Courtesy of Lumturi Blloshmi Estate
27Private note by Lumturi Blloshmi.

– lindur në 1944 – ndërroi jetë në 2020 ( si pasojë e Covid19). Ajo punonte me mediumet e pikturës, fotografisë, instalacionit dhe performancës. Blloshmi ndoqi shkollën e mesme të artit Jordan Misja Tiranë më 1963 dhe ndoqi studimet në Departamentin e Pikturës në Akademinë e Arteve në Tiranë ku u diplomua në 1968. Deri në vitin 2004 punoi në disa institucione, ndër të tjera në Galerinë Kombëtare të Arteve dhe Institutin e Monumenteve të Kulturës në Tiranë dhe më pas si artiste e pavarur. Blloshmi ishte artistja e parë femër që përfaqësoi Shqipërinë në Bienalen e 59-të të Venezias.

www.albanianpavilion2022.com

Lumturi Blloshmi ishte një nga artistet pamore më të rëndësishme shqiptare të kohës së saj. Babai i Blloshmit, Aziz Blloshmi, një oficer i qeverisë së Mbretit Zog, u ekzekutua pa gjyq nga komunistët në nëntor 1944, kur Lumturia ishte vetëm 2 muajshe. Në vitin 1949, kur ishte veç pesë vjeçare humbi dëgjimin prej një infeksioni të meningjitit. Më vonë, në vitin 1956, vëllai i saj Dragushi u burgos për arsye politike në moshën 16 vjeçare. Lumturia fliste gjithmonë me shumë admirim për nënën e saj, Nadiren, duke e përshkruar si një grua të arsimuar, fisnike që pavarësisht sfidave madhore të jetës i rriti me durim atë dhe vëllanë e saj. Prej nënës së saj, Lumturia mori mbështetjen për t’u bërë këmbëngulëse, me vullnet të fortë dhe për të tejkaluar kufizimet. Në një prej letrave të saj shkruante: “Në saj të kujdesit të nënës dhe vullnetit tim munda të mbaroj rregullisht shkollën, lexoj mirë frengjisht dhe tani kur kam kohë të lire mësoj anglisht.”1

Rrugëtimi artistik profesional i Lumturi Blloshmit nisi në vitin 1959 kur filloi studimet në Liceun Artistik “Jordan Misja” në Tiranë deri në vitin 1963. Më vonë, në një nga faqet e diplomës së saj pati shtuar: “Mësimet ishin mbushur vetëm me politikë, siç dihet. Kështu përfitova nga mosdëgjimi.” Megjithatë, pasioni i saj për artin pati ardhur në jetë shumë më herët. Në një nga shënimet e saj ajo kujton: “Fare rastësisht qysh fëmijë kam qënë shumë e prapë sa në çdo lojë duhet të dilja me çdo kusht vetëm unë e para. Im vëlla vizatonte bukur, saqë një ditë ia vodha vizatimet e tim vellai dhe ia prezantova mësuesit si të miat. Mësuesja ime e parë mori një fletore me lapës duke më thënë: vizato! Mua më ra tavani në kokë, s’kisha vizatuar asnjëherë, por kjo më bëri që gënjeshtrën me dhunë ta shndërroj në realitet. Nga ky moment lindi pasioni im të cilit i jam dedikuar me ambicje të madhe.”2

Pasi përfundoi Liceun Artistik “Jordan Misja”, Lumturi Blloshmi vazhdoi studimet në Akademinë e Arteve të Bukura në Tiranë dhe u diplomua në degën e Pikturës në vitin 1968, ku studioi me profesorët Sali Shijaku dhe Danish Jukniu.

Lumturia nuk e pati të lehtë jetën pas diplomimit. Duke qenë se vinte nga një familje e përndjekur, lufta klasore e diktaturës nuk e kurseu. Nga viti 1968 deri në vitin 1970 u emërua punëtore e thjeshtë në Shtypshkronjën “Mihal Duri” dhe nga viti 1970 deri në vitin 1989 punoi fillimisht si redaktore e imazheve dhe më pas ilustruese në Shtypshkronjën e Librit Shkollor. Në vitin 1973, u bë pjesë e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, por nga viti 1974 deri në vitin 1984, për arsye politike, Lidhja ia hoqi të drejtën për të ushtruar dhe ekspozuar vepra artistike.

Fatkeqësisht, në ato vite nuk kemi asnjë punë madhore prej saj, përveç disa skicave dhe vizatimeve3 nga ambientet e saj private dhe ato të punës. Pavarësisht vështirësive, viti 1984 shënjoi një rinisje për Lumturin; përplot energji përqafoi pikturën duke realizuar kryesisht peizazhe, portrete dhe natyra të qeta. Blloshmi hapi ekspozitën e saj të parë vetjake në moshën 44 vjeçare në qytetin e Beratit më 7 nëntor 1988.

Përgjatë viteve të diktaturës, Lumturies iu desh të përballonte mungesën e një shtëpie dhe studioje dinjitoze. Partia-Shtet i shpërfillte vazhdimisht kërkesat e saj për strehim dhe me rritjen e numrit të veprave të saj artistike, kushtet e jetesës iu bënë edhe më sfiduese. Në një ekstrakt nga një letër dërguar Foto Çamit (sekretar i Komitetit Qendror) më 18 nëntor 1986, ku kërkonte një banesë dhe hapësirë pune, Lumturia shkruante: “Kam shumë vjet që kërkoj strehim, meqenëse banoj tek vëllai (nëna më vdiq vjet) në një apartamente me 2 dhoma e një guzhine pa aneks. Vëllai ka 3 fëmijë, më i madhi është 16 vjeç. Një nga dy dhomat e kam unë me dimension 2,30x3m.” Pas rënies së regjimit, Lumturia jetoi në një apartament të vogël të kthyer edhe në studio. Kur postoi një fotografi në rrjetet sociale nga studioja e saj e vogël dhe kur miqtë i shprehën keqardhje për kushtet në të cilat i duhej të punonte, Lumturia iu përgjigj: “Jemi mësuar, s’na bën përshtypje, mjafton të na realizohet vepra…..”

Rënia e bustit të diktatorit në qendër të Tiranës, simbolikisht shënoi fundin e komunizmit në Shqipëri. Si për shumë njerëz që vuajtën nën atë regjim, ashtu edhe për Lumturin, 20 shkurti 1991 shënoi një kthesë të rëndësishme në jetë. Në një letër drejtuar një artisti grek të shkruar më 25 nëntor 1992, Lumturia e përshkruan si ditën më ngazëllyese të jetës së saj: “Dita më e lumtur e jetës sime ishte dita e rënies së diktatorit dhe rikthimit te Zoti pa dallim feje. Iu bashkova protestës që solli rrëzimin e tij, pa menduar për asnjë moment se mund të shihja vdekjen me sy”. “…vrasjet e fshehta dhe frika shiheshin gjithandej. Diktatori, i rrethuar nga budallenjtë, shtypte intelektualët dhe veçanërisht artistët. I donte të gjithë njerëzit të ishin si kallëpe, si varre të humbur në errësirën e përjetshme.” 4Lumturia shpesh i shkruante në frengjisht shënimet dhe po në frengjisht, jo rrallë, mbante korrespondencën e saj.

Fillimi i viteve ‘90 shënon jo vetëm kalimin nga komunizmi në demokraci, por edhe fundin e periudhës së realizmit socialist. Artistët që deri atëherë lejoheshin të përdornin vetëm një stil dhe ideologji, tani mund të krijonin dhe të mendonin lirisht jashtë kufijve të imponuar fizikë dhe mendorë. Lumturia iu qas kësaj epoke të re sikur mezi ta kishte pritur që të eksploronte territore të reja për punën e saj. Në një nga shënimet e saj shkruan: “Në fillim të viteve 1990 jeta jonë artistike (nuk e përjashtoj veten) pati një ortek të rrezikshëm, sepse ishte momenti dehës kur të gjithë gjetën temën të menjëhershem për të ndryshuar nga kallepet e realizmit socialist në atë individual. Të gjithë artistët i përballuan ndryshimet me më shumë guxim se asnjëherë. Natyrisht të menjëhershme, patën pasoja të pasigurta, por në rradhë të parë mbijetuan vetëm ata që e kanë të konsoliduar mënyrën e stilit dhe të kulturës.”5 Lumturia u bë pjesë e Grupit të Artistëve të Pavarur të Shqipërisë që përfshinte disa nga artistët më të shquar shqiptarë të kohës. Për ironi, Lumturia ishte e vetmja grua artiste mes tyre.6 Në vitin 1994 ajo u bë pjesë e Shoqatës së Grave Artiste Shqiptare “Linda” – e themeluar po atë vit.

Në fillim të viteve ’90 Shqipëria u përball edhe me një emigracion masiv ilegal si eksodi i gushtit 1991, ku mijëra njerëz u nisën me forcë hipur mbi anije nga porti i Durrësit dhe i Vlorës për në Itali. Lumturia e përjetoi eksodin në Durrës dhe në një fragment nga një korrespondencë shkruan për të: “…shi, pafund, vapë e madhe, njëherësh të gjitha ato valët e furishme të eksodit pafund. Të gjitha këto i vura re atje në port. Ishte një pamje skëterrë për të mos u harruar kurrë. Anija është e dehur dhe e dëmtuar; duket sikur është lyer me ngjitësa dhe turma e paduruar u përpoq të ngjitej në të me një furi të tmerrshme, pa marrë parasysh asgjë, as vetë vdekjen, në emër të një jete më të mirë përtej detit. Anija nisi lundrimin me britma dhe lot. Në mes të detit anija dukej si një objekt dekoruar me guaska, derisa u zhduk në pafundësi. Çdo ditë deti nxirrte kufoma në breg…”7 Ato imazhe dhe ajo përvojë lanë një mbresë shumë të fortë te Lumturia dhe vazhdimisht i pikturoi8 përgjatë gjysmës së parë të viteve ‘90 në disa prej veprave të saj.

Edhe pse Lumturia nuk donte asnjëherë ta linte Shqipërinë për të jetuar diku tjetër, duke filluar nga vitet ’90 udhëtoi në vende të ndryshme dhe vizitoi shumë muze. E ndikuar nga udhëtimet, si dhe nga natyra e saj kurioze dhe guximtare, Lumturia ishte ndër të paktat artiste të këtij brezi e zonja të riimagjinonte dhe transformonte veten dhe punën e saj përgjatë dhe pas viteve ’90. Ndryshimi dhe transformimi ishin një karakteristikë thelbësore e personit dhe praktikës së saj. Në një nga shënimet shkruante: “Siç e kam thënë dhe më parë që ndryshimi është i pashmangur kur bëhet fjalë për një artist dhe veprën e tij në hapësirën kohore. Por ndryshimi im u evolua dhe më shumë gjate qëndrimit tim në Paris.”9

Ngjashëm me thuajse të gjithë artistët e gjeneratës së saj, deri në fund të viteve ’80, Lumturi Blloshmi pikturoi në stilin e realizmit socialist10. Mirëpo, pas viteve ‘90, ishte nga të paktat artiste të atij brezi që arriti me sukses të ripozicionojë dhe transformojë vazhdimisht veten dhe punën e saj deri në fund të jetës. Punimet e saj në pikturë, fotografi11, instalacion12 dhe performancë13 karakterizohen nga një mënyrë ironike dhe satirike14 e pasqyrimit dhe tejkalimit të realitetit në të cilin jetoi. Personaliteti dinamik dhe vetëdija e saj, ushqyer nga filozofia, poezia, sensualiteti dhe spiritualiteti, i kanë dhënë formë një serie veprash të veçanta që dëshmojnë rrugëtimin e jashtëzakonshëm të një shpirti krijues që ngadhënjeu dhe krijoi pavarësisht shtrëngesave politike, fizike dhe ideologjike të imponuara nga jeta dhe konteksti i veçantë i Shqipërisë komuniste pas Luftës së Dytë Botërore.

Përmes kultivimit dhe ripërshtatjes së një qasjeje që shkon përtej feminizmit, kombësisë dhe zhanreve specifike artistike, Blloshmi u rezistoi pa u lodhur regjimeve dhe zhvillimeve të ndryshme, duke ndërtuar një praktikë bazuar në përvojën e saj personale15, duke kaluar nga tipi (shqiptare, grua, e përndjekur politike, invalide) te individuimi16 për t’u bërë një nga artistet më të shquara dhe novatore bashkëkohore shqiptare.

Ajo që e bën veprën e saj mbresëlënëse është thjeshtësia17 simbolike dhe optimizmi18 që ajo përdor në trajtimin e realitetit të ashpër. Shpeshherë, Blloshmi ka paraqitur veten saj në pikturat, performancat dhe fotografitë19. Duke vepruar kështu, qartazi krijoi, nëpërmjet subjektivitetit, një marrëdhënie mes vetes dhe kontekstit të dhënë socio-politik, e cila i lejoi asaj dhe ne ta qasim historinë dhe realitetin nga një këndvështrim i vetëpërcaktuar dhe personal20.

Besnike ndaj shtysës së pafiltruar21 për të shprehur gjegjjen e përvojës, Blloshmi vazhdimisht shtynte kufijtë e mediumeve dhe stileve formale duke eksperimentuar me materiale22 dhe kombinime të mediumeve23 për të arritur atë që e quante “një univers plastik të theksuar”.24” Formalisht e vendosur brenda kufijve të figuracionit25, krijimtaria e saj – e ndikuar fort nga imagjinata dhe inovacioni – në thelbin e saj transmeton dhe rezonon një ndjenjë universaliteti26 dhe pakohësie.

Blloshmi ia kushtoi jetën artit të saj, nuk u martua dhe nuk pati fëmijë. Ndonëse vepra e saj është ekspozuar në shumë ekspozita brenda dhe jashtë Shqipërisë, këto pjesëmarrje kanë ardhur sajë luftës që Blloshmi ka bërë për të kërkuar vendin e saj dhe për t’u përfaqësuar. Vepra e saj mbeti periferike në peizazhin shqiptar të artit bashkëkohor, siç ndodh shpesh me shumë gra artiste. Në vitin 2016, Blloshmi u takua dhe miqësua me kuratoren Adela Demetja, e cila kuroi disa ekspozita me veprat e saj brenda dhe jashtë Shqipërisë. Demetja dhe Blloshmi po punonin me arkivin e artistes gjatë vitit 2020 dhe po përgatisnin një propozim për pavijonin Shqiptar në Bienalen e Venecias, kur Blloshmi u infektua me Covid-19 dhe fatkeqësisht ndërroi jetë më 27 nëntor 2020. Demetja vazhdoi me përgatitjen e prezantimit të Blloshmit për Bienalen e 59-të të Venecias dhe pavijonin me titull “Lumturi Blloshmi. Nga e para” u çel me sukses më 23 Prill 2022. Blloshmi ishte e para grua artiste që përfaqësoi Shqipërinë në Bienalen e Venecias.

Edhe pse prezantimi në Bienalen e Venecias ishte një hap i madh në ekspozimin dhe pozicionimin e veprës dhe jetës së Lumturi Blloshmit në historinë e artit kombëtar dhe ndërkombëtar, krijimtaria e saj ende nuk është eksploruar dhe shqyrtuar plotësisht dhe Demetja është e përkushtuar ta promovojë më tej punën e Lumturi Blloshmi. Për Lumturin, të qenit artiste ishte padyshim një identitet, megjithatë punoi përgjatë gjithë karrierës së saj për t’ia bërë vendin vetes si artiste. Padyshim jetoi në të tashmen dhe të bërit art e kishte qëllim jete: “Te gjithë duhet ta pranojmë që jeta ashtu është, dhe mundohemi sado pak ta lehtësojmë. Unë asnjëherë skam menduar se kam fituar apo do të fitoj gjithçka në jetë. Pak interes ka per mua, sepse jam një tip që jetoj me të sotmen e përherë shumë, sa për të tjerat le të rrjedhin si të jenë. Kam pasur një qëllim në jetë siç është fjala për artin. Dhe besoj se në një farë mënyre kam arritur atë që kam ëndërruar. Të tjerat smë interesojnë fare.”27

Tekst i shkruar nga Adela Demetja, duke përdorur shënime nga Lumturi Blloshmi.

1Nga korrespondenca private e Lumturi Blloshmit.
2Shënime private nga Lumturi Blloshmi.
3Lumturi Blloshmi, Shiva në fshat, 1980, Laps në letër, 29.7 x 21 cm, foto Riccardo Tosetto, Kortezi e Lumturi Blloshmi Estate
4Shënime private nga Lumturi Blloshmi.
5Shënime private nga Lumturi Blloshmi.
6Foto e grupit të Artistëve të pavarur të Shqipërisë
7Lumturi Blloshmi, Itaka, 1992, Vaj në kanavacë, 80x121cm, foto Albes Fusha, Kortezi e Lumturi Blloshmi Estate
8Shënime private nga Lumturi Blloshmi.
9Shënime private nga Lumturi Blloshmi.
10Lumturi Blloshmi, Aksionistja, 1970, Vaj në kanavacë, 111.5 x 66.3 cm, Kortezi e Koleksionit të Galerisë Kombëtare të Arteve
11Lumturi Blloshmi, Menu Kama Sutra, 2003, Fotografi analoge, Print në alumin dibond, secila 35 x 45 cm, foto Riccardo Tosetto, Kortezi e Lumturi Blloshmi Estate
12Lumturi Blloshmi, Piramida, 2002, Instalacion me shishe koka-kola, jashtë Galerisë Kombëtare të Arteve Tiranë, Kortezi e Lumturi Blloshmi Estate
13Lumturi Blloshmi, Ambiguity, 2003, Performancë në Galerinë Kombëtare të Arteve, Kortezi e Lumturi Blloshmi Estate
14Lumturi Blloshmi, Pa titull, 2010, Fotografi digjitale, Print në alumin 35 x 26 cm & 26 x 35cm, Kortezi e Lumturi Blloshmi Estate
15Lumturi Blloshmi, Dekorata, 2003, Vaj në kanavacë, 112x259.5cm, foto Albes Fusha, Kortezi e Lumturi Blloshmi Estate
16“Nuk ndjek rryma, por rrjedhën e kohës, pikturoj atë që mendoj, mundësisht me koncepte të reja.” Shënime private nga Lumturi Blloshmi.
17Lumturi Blloshmi, Dashuri dhe Urrejtje, 2002, Vaj në kanavacë, 104 x100cm, foto Albes Fusha, Kortezi Lumturi Blloshmi Estate
18Lumturi Blloshmi, Alta Moda (me kuti të barnave), 2018, Fotografi digjitale, foto Albes Fusha, Kortezi Lumturi Blloshmi Estate
19Lumturi Blloshmi, Unë Shiva, 2002, Mixed media në kanavacë, 20 x 30 cm, foto Albes Fusha, Kortezi e Lumturi Blloshmi Estate
20 “Unë sigurisht kur punoj dëshiroj të jem absolutisht vetëm me imazhet e mia. Çdo njeri për veprat e mia mund të japë interpretimin e tij si ta dëshirojë. Pikërisht në arsenalin e interpretimeve të ndryshme unë gjej gjera të tjera. Arti nuk është më per tu kuptuar, por për të krijuar emocione të reja. Pasi në art gjithmonë do të ketë diçka të re për tu zbuluar. Artisti vendos sistemine e tij ekzakt me raportet e elementeve në universin e tij emocional gjithmonë të rilindur.”
Shënime private nga Lumturi Blloshmi.
21“E kam zakon kur nis e krijoj një gjë - nuk shkëputem deri sa ta përfurndoj, e kështu nis tjetër - më e keqja ndodh që për një farë kohe s’pikturoj fare, por akumuloj - kjo është më e vështira, më e lodhshme, ngaqë mendimi emocional do pak të ketë arritur sensin e dëshiruar. Megjithëse kam konstatuar se kur ideja lind papritur (natyrisht e ndikuar nga realiteti ose nga mendimi) realizohet me një ekspresivitet të befasishëm se sa ideja e menduar gjatë.” Shënime private nga Lumturi Blloshmi.
22Lumturi Blloshmi, Elitë, 1993, 90x100cm, foto Albes Fusha, Kortezi e Lumturi Blloshmi Estate
23Lumturi Blloshmi, Karrigja, 2002, Mixed media në kanavacë, 20 x 30 cm, foto Albes Fusha, Kortezi e Lumturi Blloshmi Estate
24“Në praktikën time për të krijuar një univers plastik të theksuar, kam tentuar të kap diferencën optike të figurës dhe të sfondit. Pra, pushtimi viziv mbi vizualen.” Shënime private nga Lumturi Blloshmi.

25“Tek unë realja dhe irrealja bashkëveprojnë mrrekullisht” dhe “Unë vuaj nga fantazia e tepërt.” Shënime private nga Lumturi Blloshmi.
26Lumturi Blloshmi, Gjithësia gjithnjë rrotullohet rreth pikës, 1999, Vaj në kanavacë, 120 x 85.5 cm, foto Albes Fusha, Kortezi e Lumturi Blloshmi Estate
27Shënime private nga Lumturi Blloshmi.