Alketa Xhafa Mripa
— born in 1980 — she is a London-based Kosovo Albanian conceptual artist and activist. Her work investigates themes of motherhood, women, gender relations, memory, and the body through a variety of artistic mediums. Through her work, she explores and creatively engages in conversations that matter to communities at large. As a woman and a committed artist, Xhafa Mripa utilizes her artistic practice to create platforms and collaborations regarding collective issues she deeply cares about. She strives to use an artistic language that encourages new discourses collectively to challenge oppression and injustice within various communities. Her process explores political and social debates inviting others to use their voices and become change makers, pushing for a more equal society.
I am a mother and a visual artist. As an Albanian teenager in Kosovo, I grew up witnessing injustice, apartheid, repression, fear, war, and as well as dissidence, collective activism, and public acts of defiance. Over the years, witnessing the oppression from the Serbian regime, I became attached to a sense of collectivity. Within this collectivity, I saw activism happen and manifest in the most creative forms. Perhaps having been brought up in a society where different forms of oppression were manifested, it was impossible for me to neglect that period of my life. I believe my background has not only made me who I am, but it’s an important aspect of my identity as an artist.
Today, I am a mother of four, living in London. While my teenage memories of resistance in Kosovo are rooted in my artistic expression, I joyfully and creatively embrace my day-to-day efforts as a parent. Motherhood has deepened my awareness and sensitivity. My children inspire me to become more outspoken regarding issues concerning injustice, civic engagement, and visual artistic dialogue. Therefore, in both realities, the prevalent energy is the motivation for my artistic research and activation for collective engagement. The need, desire, to visualize what words sometimes cannot express, motivates my work. It is a mission for the truth, for the lost, the forgotten, the unsayable to be seen and heard.
In 2007, I produced work dealing with the social status of Albanian women in general, who are often culturally perceived as an erotic doll. I titled the work Baby Doll1, which symbolizes the anonymity of her so-called sin. In a large-scale photograph, nude from the waist up, a woman is shown covering her breasts (a gesture that represents a phony embarrassment). Wearing sporty red shorts with the stamp of an Albanian Eagle (the stamp of superior belonging ), the woman is a projection of men as well, and the way a woman should be: she should not have her own self or personality; she should pretend to be subversive and disgraceful; she must always carry with her the patriotic stamp of belonging. Playing with the dominant image of a woman as an attractive object for the male gaze. In this diptych, I play with the dominant image of a woman as an object intended to please the male gaze, and the assumed continuity in its presentation.
Later in 2013, I came across a TV interview with a survivor of sexual violence in Kosovo. I watched a woman hiding behind a curtain, in the hope of remaining anonymous, sharing her traumatic experience. She told her story of sexual brutality. I listened to her speak about how the trauma did not just end with this horrific and brutal act, as she was not only sexually violated but she was then stigmatized and silenced by the society in which she grew up in and loved. She was viewed as a woman without honor. However, it occurred to methat we needed to remind our society that sexual violence continues to be used as an instrument of war and that its victims are frequently silenced globally.
I knew she was not alone, that there were many hidden in the dark, that remained silent. Many women were discouraged by their families to speak about their experience of sexual violence during the war. After having watched that interview, I knew I needed to act, I wanted these women to break their silence. I wanted to fight the stigma. I wanted them to know: “I am ‘Thinking of you’ – you are not alone.” I wanted to do something that would involve the entire community, not only the women who experienced sexual violence. I wanted the survivors to feel the solidarity of a nation coming together to help. So, I called on men and women to donate a skirt or dress to recognize the survivors. I wanted to create a work that showed there is no shame or stigma.
‘Thinking of You’234 brought us together in remembering their pain and honoring the 20,000 survivors of sexual violence. We came together to assure them that they did nothing wrong, to tell them that we are ‘Thinking of You’, and together we will break the silence and stigma. I wanted to bring this issue into a man’s world; into the public space. What was considered a private issue that no one wanted to talk about, I decided to bring to the main football arena in Prishtina. I created a piece where thousands of skirts and dresses would be hung on washing lines across the stadium. No longer would the voices be hidden behind a curtain.
Across Kosovo, men and women, young and old, came forward to donate a skirt, to join this activist art installation. By making everyone part of the installation, by the very act of going to each city and collecting the skirts, and talking to survivors, the piece took on a life of its own. It became a journey of listening to stories from all over the country. For many of the survivors, participating, giving their skirts and hanging them was an emotional and calming act of letting go, giving them an opportunity to speak and to feel empowered, together. When I hung 5000 dresses in a football stadium in 2015, I knew that our society could no longer look away.
In my 2016 work, titled Refugees Welcome56, I sought to recreate the welcoming feeling I experienced when I first arrived in the UK. Transforming the inside of a 1970s decked-out truck into a seemingly welcoming area for individuals to share their own experiences and thoughts on how refugees should be welcomed. I created a space that serves as both a reminder of the darker side of the refugee experience and an invitation to imagine a brighter future.
Art may not be a solution for the millions of people in the world who have lost their homes. But I believe that art can make the issue of refugees visible, in a way that is understood by all, regardless of faith, nationality, or language. Where language fails, art can break through. Refugees Welcome will be a window into the welcoming Britain I remember – a safe space where people from all backgrounds can come in, have a sit-down, and share a story. I hope you can join me. That’s what makes art worthwhile: having access to the masses, making a work under the skyline that is accessible to everyone not only to a few… and this is why I refer to the power of art… and what art can achieve when it is visually represented in front of you, regardless of language, faith or nationality.
Us and Bond78,was produced in 2014. By means of photography, I address questions that concern motherhood. In these photographs I am breastfeeding, and yet every day women are scolded and shamed for nursing their hungry babies in public. The whole conversation about breastfeeding is entangled in all kinds of social and cultural ideas about human nature, sexuality, and how we think about individual human bodies in relation to the larger social body. Breasts are often acceptable as items of objectification, but somehow become offensive and obscene when used to feed a hungry infant. The largeness of each photograph is meant to confront this highly stigmatized issue – as a kind of ‘in your face’ rebellion. I challenge socially and culturally embedded ideas about how we think of women’s bodies in relation to society.
A similar and yet a different work produced in the same year is Mum, Am I a Barbarian?9 Named after the 13th Turkish Biennale, this work questions the established concepts of ‘barbarity’, investigating what it would mean to be a ‘βάρβαρη’(female barbarian) today. Wearing red and blue, I project myself as a Madonna with the baby at a carpentry workshop, and I consciously position myself at the center of a traditionally male space, where a range of possible roles coexist (the mother; the female ideal; the Holy Virgin; the foreigner; the housewife). I am seated holding my daughter, who could in turn ‘become’ a βάρβαρη or a messiah, depending on society’s interpretations of such concepts. With this simple and direct image, I try to reveal many of the contradictions inherent to the language of our current socio-economic system.
One of the latest art projects that I worked on is Vepra e Saj (Her Oeuvre)10. Published in 2021, the book features stories from a hundred women across Kosovo, who with great effort and unwavering will had carried forward their dream. With this book, I bring forward the stories of women pioneers in various fields who dared to imagine their role beyond social expectations and the obstacles of patriarchal structures. This project, too, was a way for me to explore storytelling through my art practice. Art has always been a way of living for me. I see all experiences as art. I have a listening ear for stories. We all have a story, my story is one of a refugee, segregation, defiance, motherhood, creativity, awareness, social change, and activism. All shared by me intimately through the prism of visual arts.
1Image: Alketa Xhafa Mripa, Baby Doll On/ Off, 2007, Photographs, C-Print 175 cm x 100 cm.2Image: Alketa Xhafa Mripa, Thinking of You, 2015, Public Art Installation.
3Image: Alketa Xhafa Mripa, Thinking of You, 2015, Public Art Installation.
4Image: Alketa Xhafa Mripa, Thinking of You, 2015, Public Art Installation.
5Image: Alketa Xhafa Mripa, Refugees Welcome, 2016, The Journey of the Truck Begins.
6Image: Alketa Xhafa-Mripa, Refugees Welcome, 2016, The Journey of the Truck Begins.
7Image: Alketa Xhafa-Mripa, Us and Bond, 2014, Photographs, Black and White, 60 cm x 80 cm.
8Image: Alketa Xhafa-Mripa, Us and Bond, 2014, Photographs, Color, 60 cm x 80 cm.
9Image: Alketa Xhafa-Mripa, Mum, Am I a Barbarian? ,2014, Photograph, Color, 140 cm x 100 cm.
10Image: Alketa Xhafa-Mripa, Vepra e Saj, 2021, book, Dukagjini Publishing, albanian.
— e lindur në vitin 1980 — ajo është një artiste konceptuale dhe aktiviste shqiptare e Kosovës me bazë në Londër. Puna e saj hulumton temat e amësisë, grave, marrëdhënieve gjinore, kujtesës dhe trupit përmes një sërë mediumesh artistike. Përmes punës së saj, ajo eksploron dhe angazhohet në mënyrë kreative në biseda që kanë rëndësi për komunitetet në përgjithësi. Si një grua dhe një artiste e përkushtuar, Xhafa Mripa përdor praktikën e saj artistike për të krijuar platforma dhe bashkëpunime në lidhje me çështjet kolektive për të cilat ajo shqetësohet shumë. Ajo përpiqet të përdorë një gjuhë artistike që inkurajon diskurse të reja kolektivisht për të sfiduar shtypjen dhe padrejtësinë brenda komuniteteve të ndryshme. Procesi i saj eksploron debate politike dhe sociale duke i ftuar të tjerët të përdorin zërin e tyre dhe të bëhen krijues të ndryshimeve, duke shtyer për një shoqëri më të barabartë.
Unë jam një nënë dhe një artiste vizuale. Si një adoleshente shqiptare në Kosovë, unë jam rritur duke dëshmuar padrejtësi, aparteid, represion, frikë, luftë, si dhe disidencë, aktivizëm kolektiv dhe akte publike të kundërshtimit. Gjatë viteve të dëshmimit të shtypjes nga regjimi serb, u lidha me ndjenjën e kolektivitetit. Brenda këtij kolektiviteti, pashë aktivizmin të ndodhte dhe të shfaqej në format më kreative. Ndoshta, duke qenë se jam rritur në një shoqëri ku manifestoheshin forma të ndryshme shtypjeje, e kisha të pamundur ta neglizhoja atë periudhë të jetës sime. Besoj se prejardhja ime jo vetëm që më ka bërë kjo që jam, por është një aspekt i rëndësishëm i identitetit tim si artiste.
Sot, jam nënë e katër fëmijëve dhe jetoj në Londër. Përderisa kujtimet e mia të adoleshencës për rezistencën në Kosovë janë të rrënjosura në shprehjen time artistike, unë i përqafoj me gëzim dhe kreativitet përpjekjet e mia të përditshme si prind. Amësia ka thelluar ndërgjegjësimin dhe ndjeshmërinë time. Fëmijët e mi më frymëzojnë që të jem më e hapur në lidhje me çështjet që kanë të bëjnë me padrejtësinë, angazhimin qytetar dhe dialogun artistik pamor. Prandaj, në të dy realitetet, energjia mbizotëruese është motivimi për hulumtimin tim artistik dhe aktivizimin për angazhim kolektiv. Nevoja, dëshira, për të vizualizuar atë që fjalët ndonjëherë nuk mund ta shprehin, e motivon punën time. Është një mision që e vërteta, e humbura, e harruara, e pathëna të shihet dhe dëgjohet.
Në vitin 2007 realizova një vepër që trajton statusin social të grave shqiptare në përgjithësi, të cilat shpesh kulturalisht perceptohen si një kukull erotike. E titullova veprën Baby Doll1, e cila simbolizon anonimitetin e të ashtuquajturit mëkat të saj. Në një fotografi të madhe, nudo nga mesi lart, një grua shfaqet duke mbuluar gjoksin e saj (një gjest që përfaqëson një siklet të rremë). E veshur me pantallona të shkurtra të kuqe sportive me vulën e shqiponjës shqiptare (vulë e ideologjisë superiore të përkatësisë), gruaja është një projeksion edhe i burrave, dhe ashtu siç duhet të jetë një grua: ajo duhet të pretendojë të jetë subversive dhe e papranueshme; ajo duhet të mbajë gjithmonë me vete vulën patriotike të përkatësisë. Duke luajtur me imazhin dominues të gruas si një objekt tërheqës për shikimin mashkullor. Duke luajtur me imazhin dominues të gruas si një objekt për të kënaqur shikimin mashkullor, dhe çfarë supozohet si vazhdimësi në paraqitjen e tij.
Më vonë, në vitin 2013, hasa në një intervistë televizive me një të mbijetuar të dhunës seksuale në Kosovë. Pashë një grua të fshehur pas një perde, me shpresën se do të mbetej anonime, duke ndarë përvojën e saj traumatike. Ajo tregoi historinë e saj të brutalitetit seksual. E dëgjova të fliste se si trauma nuk përfundoi vetëm me këtë akt të tmerrshëm dhe brutal pasi ajo jo vetëm u dhunua seksualisht, por më pas u stigmatizua dhe u hesht nga shoqëria në të cilën u rrit dhe e donte. Ajo shihej si një grua pa nder. Megjithatë, mendova se duhet t’i kujtojmë shoqërisë sonë se dhuna seksuale vazhdon të përdoret si instrument lufte dhe viktimat e saj heshten globalisht.
E dija se ajo nuk ishte vetëm, se kishte shumë të tjera në errësirë, të fshehura, që mbetën të heshtura. Shumë gra u dekurajuan nga familjet e tyre për të folur për përvojën e tyre të dhunës seksuale gjatë luftës. Pasi pashë atë intervistë, e dija se duhej të bëja diçka, doja që këto gra të thyenin heshtjen e tyre. Doja të luftoja stigmën. Doja që ato ta dinin: “Unë jam ‘Thinking of you’ – ju nuk jeni të vetme”. Desha të bëja diçka që do të përfshinte të gjithë komunitetin, jo vetëm gratë që përjetuan dhunë seksuale. Desha që të mbijetuarat ta ndjenin solidaritetin e një kombi që bëhet bashkë për të ndihmuar dhe për të dhënë. Kështu që, u bëra thirrje burrave dhe grave të dhuronin një fund apo fustan për të njohur përvojën e të mbijetuarave.
“Thinking of You”234 na bëri bashkë për të kujtuar dhimbjen e tyre dhe për të nderuar 20,000 të mbijetuarat e dhunës seksuale. Ne u mblodhëm për t’i siguruar se ato nuk kanë bërë asgjë të keqe, për t’u thënë se ne jemi “Thinking of You”, dhe së bashku do të thyejmë heshtjen dhe stigmën. Doja ta sillja këtë çështje në botën e burrave; në hapësirën publike. Ajo që konsiderohej si çështje private për të cilën askush nuk donte të fliste, vendosa ta sjell në arenën kryesore të futbollit në Prishtinë. Vendosa të krijoj një pjesë ku mijëra funde dhe fustane do të vareshin në telat e rrobave nëpër stadium. Zërat nuk do të fshiheshin më pas një perdeje.
Në mbarë Kosovën, burra e gra, të rinj e të vjetër, dolën për të dhuruar një fund, për t’iu bashkuar këtij instalacioni artistik aktivist. Duke i bërë të gjithë pjesë të instalimit, duke shkuar në çdo qytet, duke mbledhur fundet dhe duke folur me të mbijetuarat, vepra mori një jetë më vete. U bë një udhëtim i të dëgjuarit të historive nga i gjithë vendi. Për shumë prej të mbijetuarave, pjesëmarrja, dhënia e fundeve dhe varja e tyre ishte një akt emocional, qetësues për t’u çliruar dhe për t’u dhënë atyre një mundësi për të folur dhe për t’u ndjerë të fuqizuara, së bashku. Kur vara 5000 fustane në një stadium futbolli në vitin 2015, e dija se shoqëria jonë nuk mund të shikonte më nga ana tjetër.
Në veprën time të vitit 2016, të titulluar “Refugees Welcome”56, kërkova të rikrijoja ndjenjën mikpritëse që përjetova kur mbërrita për herë të parë në Mbretërinë e Bashkuar. Transformimi i pjesës së brendshme të një kamioni të viteve 1970 të stolisur në një zonë në dukje mikpritëse për individët që të ndajnë përvojat dhe mendimet e tyre se si duhet të mirëpriten refugjatët. Krijova një hapësirë që shërben si një kujtesë e anës së errët të përvojës së refugjatëve dhe një ftesë për të imagjinuar një të ardhme më të ndritshme.
Arti mund të mos jetë një zgjidhje për miliona njerëz në botë që kanë humbur shtëpitë e tyre. Por unë besoj se arti mund ta bëjë të dukshme çështjen e refugjatëve, në një mënyrë të kuptueshme nga të gjithë, pa dallim besimi, kombësie apo gjuhe. Aty ku gjuha dështon, arti mund të depërtojë. “Refugees Welcome” do të jetë një dritare për Britaninë mikpritëse që mbaj mend – një hapësirë e sigurt ku njerëz nga të gjitha prejardhjet mund të vijnë, të ulen dhe të ndajnë një tregim. Shpresoj se mund të bashkoheni me mua. Kjo është ajo që e bën artin të vlefshëm: të kesh akses tek masa, të bësh një vepër nën horizontin që është i arritshme për të gjithë, jo vetëm për disa… dhe kjo është arsyeja pse i referohem fuqisë së artit… dhe asaj që arti mund të arrijë kur përfaqësohet vizualisht përballë jush, pavarësisht nga gjuha, besimi apo kombësia.
“Us and Bond”78 u realizua në vitin 2014. Me anë të fotografisë trajtoj pyetje që kanë të bëjnë me amësinë. Në këto fotografi unë jam duke ushqyer me gji, e megjithatë çdo ditë gratë qortohen dhe turpërohen që ushqejnë me gji foshnjat e tyre të uritura në publik. E gjithë biseda rreth ushqyerjes me gji është e ndërlidhur në të gjitha llojet e ideve sociale dhe kulturore për natyrën njerëzore, seksualitetin dhe mënyrën se si ne mendojmë për trupat individualë të njeriut në raport me trupin më të madh shoqëror. Gjinjtë shpesh pranohen gjëra për objektifikim, por disi bëhen ofendues dhe të turpshëm kur shfrytëzohen për të ushqyer një foshnje të uritur. Madhësia e çdo fotografie ka për qëllim të konfrontojë këtë çështje tejet ë stigmatizuer – një lloj rebelimi “in your face”. Unë sfidoj idetë e ngulitura shoqërore dhe kulturore se si ne mendojmë për trupat e grave në raport me shoqërinë.
Një vepër e ngjashme dhe megjithatë e ndryshme e prodhuar në të njëjtin vit është “Mum, Am I a Barbarian?9. E emëruar pas Bienales së 13-të Turke, kjo vepër vë në pikëpyetje konceptet e vendosura të “barbarisë”, duke hetuar se çfarë do të thotë të jesh “βάρβαρη” (barbare grua) sot. E veshur me ngjyrën e kuqe dhe blu, projektoj veten si një Madonna me fëmijën në një punishte zdrukthtarie dhe me vetëdije pozicionohem në qendër të një hapësire tradicionalisht mashkullore, ku bashkëjetojnë një sërë rolesh të mundshme (nëna; ideali femëror; Virgjëresha e Shenjtë; e huaja; amvisa). Unë jam ulur duke mbajtur vajzën time, e cila nga ana tjetër mund të “bëhej” një βάρβαρη ose një mesia, në varësi të interpretimeve të shoqërisë për koncepte të tilla. Me këtë imazh të thjeshtë dhe të drejtpërdrejtë, përpiqem të zbuloj shumë nga kontradiktat e natyrshme në gjuhën e sistemit tonë aktual socio-ekonomik.
Një nga projektet e mia të fundit artistike që kam punuar është “Vepra e Saj”10. E publikuar në vitin 2021, libri përmban tregime nga qindra gra në mbarë Kosovën, të cilat me përpjekje të mëdha dhe vullnet të palëkundur kishin çuar përpara ëndrrën e tyre. Me këtë libër sjell rrëfimet e grave pioniere në fusha të ndryshme që guxuan të imagjinonin rolin e tyre përtej pritshmërive shoqërore dhe pengesave të strukturave patriarkale. Ky projekt, gjithashtu, ishte një mënyrë për mua për të eksploruar tregimin e historive përmes praktikës sime të artit. Arti ka qenë gjithmonë një mënyrë jetese për mua. Unë i shoh të gjitha përvojat si art. Unë kam një vesh për të dëgjuar tregime. Të gjithë kemi një tregim, tregimi im ka të bëjë me një refugjat, ndarje, kundërshtim, amësi, kreativitet, ndërgjegjësim, ndryshim social dhe aktivizëm. Të gjitha të ndara nga unë në mënyrë intime përmes prizmit të arteve pamore.
1Imazhi: Alketa Xhafa Mripa, Baby Doll On/ Off, 2007, Fotografi, C-Print 175 cm x 100 cm.
