Jana Shostak / Яна Шостак
– born in 1993 in Grodno (Belarus). PhD student at the University of Arts in Poznań. Defended her thesis in the Spatial Activities Studio at the Warsaw Academy of Fine Arts. In her artistic practice, she consciously uses mass media, treating them as a form of artistic expression. She wants to stimulate a discussion and confrontation between different worlds. She believes in the effectiveness of art. Curator Sebastian Cichocki summarises her work: “Jana Shostak who uses art as a lockpick, breaking into other non-artistic systems such as the Polish language, religious pilgrimage or a beauty contest. She uses feminatives on a daily basis. She dreams of expanding the reach of contemporary art, which is why she sometimes feels like an illegitimate daughter of Andy Warhol with Pipiloti Rist, Borat with Sophie Calle or Yesmen and Taus Makchachevoj. She has won the Critics’ Award at the Best Diplomas at the Academy of Fine Arts exhibition, the Start Point Prize and the Grand Prix of the Young Wolves ’16 festival, among others.
I am looking for a way to make art effective in society. I am a realist, I demand the impossible.
In my late childhood, I watched the only broadcast on Belarusian state television of the socially engaged commercials awarded at the Cannes festival. They stirred my emotions and turned my insides upside down, but above all they created a desire for change. This is the main reason why I do art. My parents have always supported me as much as they could, which allowed me to dare to dream of being an artist while growing up in backward Belarus. It is because of them that I became a realist who demands the impossible -in rose-coloured glasses and dreams of being able to change the world through art.
Art is political and can therefore shape reality. At the moment it is difficult to separate life from art. Especially since the beginning of her work on the full-length film Miss Polonia12, since I decided to function in a completely different social bubble. Fragments of my everyday reality have become artefacts, and various intangibles or spoken words have become exhibition objects. I assist in the Belarusian revolution. In this context, some of my activities become art unintentionally, for example, during the Minute of Screaming for Belarus, which became a work in itself3.
My practice has changed over the years as I have gained new social experiences. I see it as a game of ping pong with reality. Since 2016 I seem to have found the method of the so called ‘positive hacker’, which is the target mode of my practice. I make performative actions in public, social spaces. I consciously use mass media and treat it as a form of artistic expression. I am thus gradually fulfilling my dream of expanding the reach of contemporary art, which is estimated at about 1%. It started with the work who is your pope?4, when we hung a portrait of the current pope, Francis, on the Main Square in Krakow during World Youth Days. Until then, only the portrait of the “Polish” pope, John Paul II, would be displayed. Then, during a mass celebrated by Pope Francis for young people, I appeared in front of the altar and all the cameras with a banner saying “Papa call me”5 with my phone number on it. I did not expect the scale of the response. For the next six months, my phone acted as a “papaphone” – people called me to thank me, to tell me about problems, to ask questions.
I’m interested in problems to which I have a personal attitude. I identify with the experiences of a newcomer6 from Belarus. Already then I was rebellious to the best of my abilities – I spoke Belarusian in a Russian-speaking environment. As a teenager, my mother sent me to participate in beauty contests while I was still in Grodno. My work about the Pope was based on my experience of Belarusian Catholicism, which I had encountered as a child. I don’t know what an artist’s role should be, but I know what mine is. I appreciate the attitudes of people who incorporate artistic matter into their lives and become the so-called “total” work7. I am inspired by meeting people and being among them, as well as by different kinds of challenges and doing things for the first time. In the future, an important element in my work will certainly be the problems associated with the inevitable climate catastrophe that affects each and every one of us. And of course, I’m not forgetting about the feminatives.
As of August 2020, I have stopped living my own life. The Belarusian revolution, made me start living a life in order to help other people. It was difficult for me to prepare this statement because I do not know how to focus on myself. There was never a boundary between my private and professional life but I don’t regret it. Since 2018, I have also been co-creating most of the ideas with my partner. He is my ‘good spirit’. We also co-direct the film Miss Polonia. My private life is inseparable from my artistic practice. It is often the case that I feel like I am in a film even when the camera is off because we are working on a script8. Thanks to my partner I can explore a previously unknown film space. In the past, I have documented my work using my mobile phone.
For me, artistic research is like ‘sniffing around’ a chosen environment. Each work requires a process of adaptation and reconnaissance, which is similar to research work. Entering the environment of beauty pageants was to an effect a consequence of my diploma thesis entitled the newcomers9. I wanted to find a way to reach the so-called “primetime” without being a celebrity or a particularly well-known person. In the creative process – as a result of various situations related to the environment of the competition – the need arose in me to talk about these experiences and to visualize the mechanisms of patriarchy, I believe that identity is fluid and gender variable. At the moment I feel I am a woman and I am concerned with issues of social equality. I am critical of the situation of women in Poland and I strive for change, although I realise that there is still a long way to go, since even the very problem of the use of feminatives in the Polish language generates so much emotion and discussion. I believe that there should be more male cleaners and female executives. Not forgetting that, at the same time, all people deserve decent working conditions.
Feminism is a constant value in my life and subconsciously it also influences my practice and everyday life. Feminism means equality, and consequently, the ability to tolerate and treat others as equals10.
The text was written in collaboration with Agata Cieślak (2021).
1Image: Jana Shostak (together with Jakub Jasiukiewicz), Miss Polonii , 2021, film, production WFDiF. Courtesy of artists.2Image: Jana Shostak (together with Jakub Jasiukiewicz), Miss Polonii , 2021, film, production WFDiF. Courtesy of artists.
3Image: Jana Shostak, Minuta Krzyku dla Białorusi [Minute of Screaming for Belarus], 2020, action, Warsaw, see: arte.tv/de/videos/096304-000-A/und-jetzt-wir-eine-generation-schlaegt-alarm/ and instagram.com/p/CEXGiRunMZ3/. Courtesy of the artist.
4Image Jana Shostak (in collaboration with Maria Olbrychtowicz), who is your pope?, 2016, performative action, see: instagram.com/p/Br0lEFoF5SF/. Courtesy of artists.
5Łukasz Grzesiczak, Jana ia still waiting for a call from Pope Francis, 2016 [in:] Gazeta Wyborcza, Kraków, see: krakow.wyborcza.pl/krakow/1,44425,20487399,sdm-jana-wciaz-czeka-na-telefon-od-papieza-franciszka.html and instagram.com/p/Br0lEFoF5SF/
6A term proposed by Jana Shostak in the context of people experiencing migration, a response to the pejorative terms i.e. 'refugee' or 'emigrant' in Polish. It first appeared in her work in the nowacy [newcomers] work shown at the Złote Tarasy shopping centre in 2017, see: wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/7,163229,21897167,wszyscy-jestesmy-nowakami.html
7An example of one of the most "influential" actions of the artist, thanks to which Belarusian citizens/people were allowed to stay in Poland on the basis of presenting tourist visas, is described in the article: Maciek Piasecki, History of One Protest, 2020, oko.press, see: oko.press/nakrzyczala-na-morawieckiego-i-wywalczyla-pomoc/
8Jana Shostak, Jakub Jasiukiewicz, 66,6% jawy, 2020, see: ninateka.pl/film/666-jawy-jakub-jasiukiewicz The artist talks more about this collaboration in the interview: Agnieszka Żądło, 2019, Portraits of Women, [in:] 'Wysokie Obcasy", see wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/7,53662,25146758,jana-shostak-dziewczyna-ma-piec-minut-zeby-zaprezentowac.html
9Image: Jana Shostak, nowacy, 2017, performance action, Złote Tarasy shopping centre, Warsaw, see zywasztuka.pl/tricksterka. Courtesy of the artist.
10The artist talks more about her attitude towards feminism in the interview: Karolina Reszkowska, the beauty queen who is not afraid to speak about what is important, 2019, ofeminin.pl, see: ofeminin.pl/swiat-kobiet/to-dla-nas-wazne/miss-ktora-nie-boi-sie-mowic-o-tym-co-wazne-kim-jest-jana-shostak/nqsjq2y
– urodzona w 1993 r. w Grodnie (Białoruś). Doktorantka na Uniwersytecie Artystycznym w Poznaniu. W obroniła pracę dyplomową w Pracowni Działań Przestrzennych na Warszawskiej Akademi Sztuk Pięknych. W swojej praktyce artystycznej świadomie używa mass mediów traktując je jako formę wyrazu artystycznego. Zależy jej na utworzeniu dyskusji i konfrontacji różnych światów. Wierzy w skuteczność sztuki. Kurator Sebastian Cichocki podsumowuje jej twórczość: „Jana Shostak która używa sztuki jako wytrychu, włamując się do innych pozaartystycznych systemów takich jak język polski, religijna pielgrzymka czy konkurs piękności”. Na co dzień używa feminatywów. Marzy o poszerzaniu zasiegu sztuki współczesnej, dlatego czasami czuje się nieślubną córką Andy Warhola z Pipiloti Rist, Borata z Sophie Calle czy Yesmenów i Taus Makchachevoj. Jest laureatką m.in. Nagrody Krytyków podczas wystawy Najlepsze Dyplomy ASP, Start Point Prize czy Grand Prix festiwalu Młode Wilki ’16.
Szukam sposobu na skuteczność sztuki w społeczeństwie. Jestem realistką, żądam niemożliwego.
W późnym dzieciństwie oglądałam jedyną transmisje w państwowej białoruskiej telewizji nagrodzonych na festiwalu w Cannes reklam społecznie zaangażowanych. Wzbudziły one moje ogromne emocje i przewracały mi wnętrzności do góry nogami, ale przede wszystkim wytwarzały pragnienie zmian. To główny powód, dla którego zajmuje się sztuką. Moi rodzice zawsze wspierali mnie jak mogli, co pozwoliło mi na śmiałe marzenia o byciu artystką, dorastając w zacofanej Białorusi. To dzięki nim stałam się realistką, która żąda niemożliwego – ma różowe okulary i marzy o tym, że potrafi zmieniać świat za pomocą sztuki.
Sztuka jest polityczna i dzięki temu może kształtować rzeczywistość. W chwili obecnej trudno oddzielić życie od sztuki. Szczególnie od początku pracy nad pełnometrażowym filmem Miss Polonii12, od kiedy zdecydowałam się funkcjonować w zupełnie innej bańce społecznej. Fragmenty mojej codziennej rzeczywistości stały się artefaktami, a różne niematerialne wartości, czy wypowiadane przeze mnie słowa stały się obiektem wystawienniczym. Pomagam przy białoruskiej rewolucji. W tym kontekście niektóre moje aktywności stają się sztuką nawet bez wcześniejszego zamiaru wciągania ich na ten poziom, jak np. podczas Minuty Krzyku dla Białorusi, które to wydarzenie samoistnie stało się pracą.3
Moja praktyka zmieniała się na przestrzeni lat wraz z nabywaniem nowych doświadczeń społecznych. Postrzegam ją jako grę w ping pong z rzeczywistością. Wydaje się, że od 2016 roku odnalazłam metodę tzw. „pozytywnej hakerki”, którą jest docelowym trybem mojej praktyki. Wykonuje działania performatywne w przestrzeni publicznej, społecznej. Świadomie używam mass mediów i traktuje to jako formę wyrazu artystycznego. Dzięki temu powoli spełniam marzenie o poszerzaniu zasięgu sztuki współczesne, który szacunkowo wynosi ok. 1 %. Zaczęło się od pracy who is your pope?4 , kiedy na Rynku Głównym w Krakowie, podczas odbywających się tam Światowych Dni Młodzieży powiesiłyśmy portret obecnego papieża – Franciszka. Do tego czasu wisiał tylko portret „polskiego” papieża, Jana Pawła II. Potem, podczas mszy odprawianej przez papieża Franciszka dla młodzieży pojawiłam się naprzeciwko ołtarza i wszystkich kamer transmitujących wydarzenie z transparentem „Papa call me”5 z zamieszczonym moim numerem telefonu. Nie spodziewałam się skali reakcji na to wydarzenie. Przez następne pół roku mój telefon działał jak „papafon” – dzwonili do mnie ludzie z podziękowaniami, opowiadali o problemach, zadawali pytania.
Interesują mnie problemy wobec których mam osobisty stosunek. Identyfikuje się z doświadczeniami nowaczki6 przybyłej z Białorusi. Już wtedy zrobiłam rebelie na miarę swoich możliwośći – rozmawiałam w po białorusku w rosyjskojęzycznym środowisku. Do konkursów miss jako nastolatka zostałam wysłana przez moją matkę jeszcze w Grodnie. Pracę o papieżu robiłam w oparciu o doświadczenia wynikające z białoruskiego katolicyzmu, z którym miałam styczność jako dziecko. Nie wiem jaka powinna być rola artystki, ale wiem jaka jest moja. Cenie postawy osób, które włączają w swoje życie materie artystyczną i stają się tzw. dziełem „totalnym”7. Inspirują mnie spotkania z ludźmi i przebywanie pomiędzy nimi, a także różnego rodzaju wyzwania i robienie rzeczy po raz pierwszy. W przyszłości ważnym elementem poruszanym w mojej twórczości z pewnością będą problemy związane z nieuniknioną katastrofą klimatyczną, które dotykają każdego i każdą z nas. I oczywiście nie zapominam o feminatywach.
Od sierpnia 2020 roku przestałam żyć swoim życiem. W związku z białoruską rewolucją zaczęłam żyć, po to, żeby pomagać innym osobom. Trudno mi było przygotować ten statement, bo nie umiem się skupić się na sobie. Pomiędzy moim życiem prywatnym i zawodowym nigdy nie było z resztą granicy, ale tego nie żałuję. Od 2018 roku większość pomysłów współtworzę z także partnerem. Jest moim „dobrym duchem”. Współreżyserujemy także film Miss Polonii. Moje prywatne życie jest nierozerwalnie związane z praktyką artystyczną. Często bywa, że czuję się jak w filmie nawet, kiedy kamera jest wyłączona kamera, bo pracujemy nad scenariuszem8. Dzięki partnerowi mam dostęp do odkrywania nieznanej mi wcześniej przestrzeni filmowej. Poprzednie dokumentacje prac robiłam komórką.
Badania artystyczne są dla mnie takim „obwąchiwaniem się” z wybranym środowiskiem. Każda praca wymaga procesu adaptacji i rozpoznania terenu, który ma charakter zbliżony do pracy badawczej. Wejście do środowiska konkursów miss było pewnego rodzaju konsekwencją mojej dyplomowej pracy pt. nowacy9. Chciałam znaleźć sposób, żeby dotrzeć do tzw. “primetime” nie będąc celebrytką, ani szczególnie znaną osobą. W procesie twórczym – w wyniku różnych sytuacji związanych ze środowiskiem konkursu – pojawiła się we mnie potrzeba opowiedzenia o tych doświadczeniach i zwizualizowania mechanizmów patriarchatu, Uważam, że tożsamość jest płynna i ma zmienną płeć. W chwili obecnej czuje się kobietą i zajmuje się sprawami równości społecznej. Krytycznie podchodzę do sytuacji kobiet w Polsce i usilnie dążę do zmian, chociż zdaję sobie sprawę, że jeszcze długa droga, skoro nawet sam problem stosowania feminatywów w języku polskim generuje tyle emocji i dyskusji. Uważam, że powinno być więcej sprzątających mężczyzn i kobiet dyrektorek. Nie zapominając o tym, że jednocześnie wszystkim ludziom należą się godne warunki pracy.
Femininizm jest stałą wartością w moim życiu i podświadomie wpływa również na moją praktykę i codzienność. Feminizm oznacza równość, a co za tym idzie, umiejętność tolerowania i traktowania innych na równi10 ze mną.
Tekst powstał we współpracy z Agatą Cieślak (2021).
1Zdjęcie: Jana Shostak (razem z Jakubem Jasiukiewiczem), Miss Polonii , 2021, film, produkcja WFDiF. Dzięki uprzejmości artystki.4Zdjęcie: Jana Shostak (we współpracy z Marią Olbrychtowicz), who is your pope?, 2016, działanie performarywne, zob. instagram.com/p/Br0lEFoF5SF/ . Dzięki uprzejmości artystki.
7Przykład jednego z najbardziej „wpływowych” działań artystki, dzięki któremu obywatelki/le z Białorusi otrzymali możliwość pobytu w Polsce na podstawie okazania wiz turystycznych opisany został w artykule: Maciek Piasecki, Historia Jednego protestu, 2020, oko.press, zob. oko.press/nakrzyczala-na-morawieckiego-i-wywalczyla-pomoc/
8Jana Shostak, Jakub Jasiukiewicz, 66,6% jawy, 2020, zob.ninateka.pl/film/666-jawy-jakub-jasiukiewicz Więcej o tej współpracy artystka opowiada w wywiadzie: Agnieszka Żądło, 2019, Portrety Kobiet, [w:] „Wysokie Obcasy, zob. wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/7,53662,25146758,jana-shostak-dziewczyna-ma-piec-minut-zeby-zaprezentowac.html
9Zdjęcie: Jana Shostak, nowacy, 2017, akcja performatywna, centrum handlowe Złote Tarasy, Warszawa, zob. zywasztuka.pl/tricksterka. Dzięki uprzejmości artystki.
